Arktik je dugo izazivao strahopoštovanje kod ljudi, ali sada dolaze duboko zabrinjavajući signali iz zaleđenog pejzaža na vrhu naše planete. Naučnici su veoma zabrinuti za njegovu budućnost dok administracija Donalda Trumpa povlači SAD iz globalnih klimatskih strategija i uništava naučne agencije.
Prošli mjesec bio je ekstreman: temperature u pojedinim dijelovima Arktika skočile su za 36 stepeni Farenhajta (20 stepeni Celzijusa) iznad normale. Do kraja mjeseca, morski led bio je na najnižem nivou ikada zabilježenom za februar, što je treći uzastopni mjesec rekordnih minimuma.
Ovo dolazi nakon godine punih zabrinjavajućih znakova iz tog regiona, uključujući intenzivne požare i otapanje permafrosta koji oslobađa zagađenje koje zagrijava planetu, piše CNN.
Slika koju to stvara je sumorna – Arktik je već dvije decenije u ubrzanom propadanju jer ljudi nastavljaju sagorijevati fosilna goriva. Prema izvještaju Američke nacionalne uprave za okeane i atmosferu (NOAA) objavljenom u decembru, Arktik sada funkcioniše u „novom režimu“ u kojem gubici morskog leda i povećane temperature okeana možda neće uvijek postavljati nove rekorde, ali su konzistentno ekstremniji u poređenju s prošlošću.
Globalne posljedice
Arktik igra ključnu ulogu u regulaciji globalnih temperatura i vremenskih sistema. „To je kao sistem za klimatizaciju naše planete“, kaže Tvila Mun, zamjenica vodećeg naučnika u Nacionalnom centru za podatke o snijegu i ledu (NSIDC). Njegov kolaps ubrzava globalno zagrijavanje, podiže nivo mora i doprinosi ekstremnim vremenskim uslovima.
U februaru ove godine, morski led je dostigao rekordno nizak nivo – iznosio je 13,7 miliona kvadratnih kilometara, što je 8% ispod prosjeka za februar u periodu 1991–2020. Svaki mjesec od decembra 2024. bilježio je rekordno niske vrijednosti.
Naučnici smatraju da je Arktik rani pokazatelj klimatskih promjena i da je gubitak leda jasan znak da je situacija kritična. U ovom periodu godine trebalo bi da se dostigne godišnji maksimum ledenog pokrivača, ali umjesto toga, bilježe se novi negativni rekordi.
„Nadam se da ovi mjeseci neće biti uvod u novi apsolutni minimum ovog ljeta, jer početna tačka za sezonu topljenja nije dobra“, rekao je Mika Rantanen, istraživač u Finskom meteorološkom institutu.
Posljednjih 18 godina bilježi najniže nivoe morskog leda otkako se vodi evidencija, a naučnici predviđaju nastavak tog trenda. Prema istraživanju koje je koautor Dirk Noc, stručnjak za morski led sa Univerziteta u Hamburgu, Arktik će biti bez leda tokom ljeta do 2050. godine, čak i ako odmah prestanemo emitovati gasove koji izazivaju efekat staklene bašte.
„U suštini, prekasno je da to spriječimo“, rekao je Noc za CNN.
Neke studije sugeriraju da bi prvi dan bez leda mogao doći čak i prije kraja ove decenije.
Posljedice gubitka leda
Gubitak morskog leda ne pogađa samo divlje životinje, biljke i oko 4 miliona ljudi koji žive u arktičkom regionu – on ima globalne posljedice. Morski led djeluje kao džinovsko ogledalo koje reflektuje sunčevu svjetlost nazad u svemir. Kako se taj led smanjuje, tamni okean upija više sunčeve energije, što dodatno ubrzava globalno zagrijavanje.
Jedan od razloga za niz rekordno niskih vrijednosti morskog leda je neobično visoka temperatura u Arktiku, koji se zagrijava oko četiri puta brže od globalnog prosjeka.
„Toplotni val početkom februara bio je jedan od najjačih ikada zabilježenih“, rekao je Rantanen, dodajući da je vjerovatno bio među tri najintenzivnija događaja zagrijavanja u satelitskoj eri od 1970-ih.
Osim toga, arktički pejzaž se mijenja.
Otapanje permafrosta – sloja tla, stijena i sedimenata povezanih ledom – postaje sve raširenije, oslobađajući ogromne količine ugljen-dioksida i metana, gasova koji dodatno zagrijavaju planetu.
Šumski požari su postali učestaliji i intenzivniji, a sezone požara traju duže. Prošle godine, po treći put u posljednjih pet godina, veliki požari su zahvatili Arktik.
Ove promjene fundamentalno mijenjaju ekosistem. Hiljadama godina arktička tundra je služila kao prirodno skladište ugljenika, ali sada, zbog požara i topljenja permafrosta, regija oslobađa više ugljenika nego što ga skladišti, navodi NOAA.
„Sada se u Arktiku dešavaju ogromne promjene“, kaže Mun.
Efekti širom svijeta
Ono što se dešava na Arktiku utiče na cijelu planetu.
Topliji Arktik znači brže topljenje kopnenog leda – glečera i ledenih ploča – što doprinosi porastu nivoa mora. Grenlandska ledena ploča već gubi oko 280 milijardi tona leda godišnje, što je dovoljno da se cijeli Menhetn prekrije slojem leda debljine oko 3,2 kilometra.
Brzo zagrijavanje ovog regiona takođe slabi mlaznu struju, mijenjajući vremenske sisteme koji utiču na milijarde ljudi.
„Meandrirajuća mlazna struja uzrokuje duže trajanje vremenskih ekstrema – od toplotnih talasa i hladnih udara do dugotrajnih suša i oluja“, rekla je Dženifer Frensis, naučnica u Woodwell Climate Research Center.
Naučnici kažu da bi se neki od ovih efekata mogli preokrenuti ako ljudi prestanu emitovati gasove koji zagrijavaju planetu, ali bi za to bilo potrebno od stotinu do nekoliko hiljada godina. Mnoge od ovih promjena se smatraju „relativno nepovratnim“, dodala je Mun.
Prepreke u praćenju Arktika
Još jedan izazov u razumijevanju brzih promjena na Arktiku je geopolitička situacija.
Rat Rusije protiv Ukrajine doveo je do isključenja ruskih naučnika iz međunarodne saradnje, a budući da je Rusija najveća arktička nacija, to je već oslabilo mogućnost praćenja promjena u regionu, navodi se u nedavnom istraživanju.
U SAD-u, smanjenje finansiranja naučnih institucija tokom Trumpove administracije izaziva ozbiljnu zabrinutost, posebno jer mnogi sistemi za mjerenje klimatskih promjena zavise od američkih naučnika i satelita.
„Ako bude manje američkih naučnika i stručnjaka, postaće mnogo teže razumjeti šta se dešava u Arktiku – u ključnom trenutku za njegovu budućnost“, rekao je Noc.
„Ono što se sada dešava u Arktiku je jedan od najočiglednijih pokazatelja koliko smo moćni u mijenjanju izgleda naše planete“, zaključuje Noc. „U stanju smo da izbrišemo čitave pejzaže.“
