''Mi smo sami finansirali jedan vrlo značajan naučno-istraživački rad, gdje smo uspjeli među prvim u regionu da izolujemo autohtoni virus SARS-CoV-2 i da ga sekvencioniramo, znači da mu očitamo genetski kod", kaže dekan Veterinarskog fakulteta u Sarajevu Muhamed Smajlović u razgovoru za Radio Slobodna Evropa (RSE).
Dodaje da su podaci poslati Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji (WHO). "Takvi podaci služe proizvođačima vakcina, da vide kakve su razlike u mutaciji virusa na pojedinim prostorima'', podvlači Smajlović.
Kaže i da su im bila obećana sredstva od pojedinih institucija za nastavak rada, ali 'da političari nisu imali sluha da pomognu ova značajna istraživanja'.
U Bosni i Hercegovini ne postoji ministarstvo zdravstva na državnom nivou. Ova oblast se nalazi u nadležnosti dva entiteta, Federacije biH i Republike Srpske. Istovremeno, u Federaciji BiH postoji deset kantonalnih ministarstava zdravstva.
To je razlog zbog kojeg su istraživanja uslovljena izdvajanjem novca sa nižih nivoa vlasti, jer ne postoji državno tijelo koje bi koordiniralo istraživanjima.
Samo dvije ustanove u BiH imaju certifikate ISO za PCR testiranje
U Republici Srpskoj (RS) Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci počeo je krajem novembra ispitivanje kolektivnog imuniteta stanovništva u tom entitetu. Vlada RS izdvojila je za ovu namjenu 100.000 eura.
“Cilj je da vidimo da li su neke osobe došle u kontakt sa virusom, a da to nisu ni znali i da li imaju antitijela” rekao je dekan Medicinskog fakulteta prof. dr Ranko Škrbić za RSE.
U Federaciji Bosne i Hercegovine u toku je izrada studije o dinamici i obrascima prenosa Covida u domaćinstvu i period inkubacije. Druga studija se bavi ispitivanjem ponašanja za vrijeme pandemije i utvrđivanjem percepcije rizika među stanovništvom, znanjem i ponašanjem. Treća studija odnosi se na utvrđivanje kolektivnog imuniteta.
No, sva istraživanja su usporena ili su kasnije počela u odnosu na zemlje regije.
To nije samo slučaj sa istraživanjima. I kad je testiranje stanovništva u pitanju, naročito PCR testovima(akronim za Polymerase Chain Reaction, odnosno lančanu reakciju polimeraze. Ovom metodom naučnici povećavaju broj određenih segmenata nukleinskih kiselina, odnosno nasljednog materijala) BiH kaska u odnosu na susjede.
Bosna i Hercegovina je nakon šest mjeseci od početka pandemije na ovom području (početak pandemije mart 2020.), dobila certifikate ISO 17025, koji potvrđuju da laboratorije po svjetskim standardima utvrđuju prisustvo SARS-CoV-2 virusa.
Još krajem juna, Njemačka, Slovenija, i druge zemlje Evropske unije (EU) nisu priznavale PCR testove iz Bosne i Hercegovine (BiH).
Metoda molekularnih bioloških testova (PCR) testiranja sa 98 do 99 posto tačnosti pokazuje aktivno prisustvo nekog virusa, pa i SARS-CoV-2
Dvije ustanove u Bosni i Hercegovini su u proteklih šest mjeseci dobile certifikat ISO 17025 koji potvrđuje da je način testiranja za PCR detekciju SARS-CoV-2 virusa po evropskim i svjetskim standardima, a rezultati takvih testova priznati u zemljama EU.
Nalazi su do sada uvijek bili 100% tačni, čime potvrđujemo našu kompetentnost'', kaže za RSE dekan Veterinarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu Muhamed Smajlović.
Nalazi su do sada uvijek bili 100% tačni, čime potvrđujemo našu kompetentnost'', kaže za RSE dekan Veterinarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu Muhamed Smajlović.
To su Veterinarski fakultet u Sarajevu i Institut za javno zdravstvo RS.
''Certifikat dokazuje da je laboratorija Veterinarskog instituta na Veterinarskom fakultetu Sarajevo kompetentna i posjeduje opremu za metodu dokazivanja prisustva SARS-CoV-2 virusa , da svoje nalaze redovno upoređuje sa nalazima referentnih evropskih laboratorija, konkretno iz Škotske, ovlašteni laboratorij. Oni nam šalju uzorke za koje mi ne znamo da li su pozitivni ili negativni. Mi uradimo i vratimo im nalaze. Nalazi su do sada uvijek bili 100% tačni, čime potvrđujemo našu kompetentnost'', kaže za RSE dekan Veterinarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu Muhamed Smajlović.
Uzorke im šalju private poliklinike koje imaju dozvolu od Ministarstva zdravstva Federacije BiH da vrše testiranja, budući da Veterinarski fakultet nije ovlašten za uzimanje uzoraka.
U Republici Srpskoj Institut za javno zdravstvo posjeduje certifikat.
''Svjetska zdravstvena organizacija već 10 godina priznaje rezultate Instituta za javno zdravstvo kada govorimo o nadzoru nad virusom gripa. Samim tim isti princip se primjenjuje i za virus korona'', kaže za RSE direktor instituta Branislav Zeljković.
Zeljković i Smajlović podsjećaju da u Bosni i Hercegovini propisi koji se odnose na dio veterinarske struke, to su analize namirnica animalnog porijekla, analize na prisustvo nekih patogena i slično, zahtijevaju akreditaciju po međunarodnom standardu 17025.
Takav standard postoji u zapadnim zemljama i za medicinske laboratorije, ali to u Bosni i Hercegovini nije slučaj.
Zdravstvenim ustanovama certifikati nisu potrebni
Sam postupak dobijanja certifikata zahtijeva tehničke pretpostavke, prijavu, vrijeme i nadzor neke evropske institucije ovlaštene za to, a kada je riječ o Bosni i Hercegovini, to zahtijeva sistemsko rješenje, jer nije zakonski regulisano da zdravstvene ustanove moraju imati certifikat, dok veterinarske imaju tu obavezu.
ISO certifikat govori o metodama u samom laboratorijskom radu što se tiče kvaliteta, izdavanju nalaza, prijema uzoraka, obradi uzorka, izdavanje nalaza, praćenje nepravilnosti, i sve što obuhvata laboratorijski rad.
''Medicinska mikrobiologija je poseban segment, još uvijek ne posjeduje akreditacije u našoj zemlji vezano za taj segment zdravlja. Ovo je za ukupan laboratorijski rad'', kaže Zeljković.
No, certifikati za mikrobiološka istraživanja ne utiču na validnost rezultata.
''On omogućava određenu referentnost. Naši rezultati su verifikovani u institutu za virusologiju u Njemačkoj, samim tim imate referentnost'', kaže Zeljković.
Bolnice, koje posjeduju dozvolu, imaju svoje laboratorije i sami rade testiranja.
U Federaciji 13 zdravstvenih ustanova i poliklinika rade PCR testiranje.
U Republici Srpskoj osam i u Brčko distriktu (posebna administrativna jedinica) dvije ustanove.
Ljekari mikrobiolozi kažu da im ne treba ISO certifikat, jer svi koriste iste metode, a certifikat je tehnička stvar za koju oni nemaju ni obavezu posjedovanja.
Šef Odsjeka za mikrobiološku dijagnostiku sarajevske Opće bolnice „Prof. dr. Abdulah Nakaš“, prim. dr. Sead Jažić, kaže da se PCR metoda zasniva na određivanju genoma virusa, znači na prisutnost virusa u ždrijelu. On objašnjava da je svaki PCR isti i da prilikom testiranja stanovništva kod kojeg se sumnja na prisustvo virusa, nije neophodan certifikat, te da je važnije stručno uzimanje uzorka na analizu.
''Nema razlike da li je PCR ovaj ili onaj. Razlika je u rezultatima, a najveća razlika je u kvaliteti uzetog brisa. Da bi se uhvatio virus, postoje nazofaringalni brisevi, tanki i savitljivi i dopiru do zadnjeg zida ždrijela, gdje su adrenalne nakupine gdje se virus nalazi. To igra važnu ulogu da li će test biti ispravno urađen ili ne'', kaže doktor Jažić.
Testovi od institucija koje imaju certifikat važni su samo osobama koje putuju u EU.
S druge strane, zemlje EU i regiona, s obzirom na trajanje pandemije, otpočele su istraživanja o sticanju imuniteta stanovništva i mutacijama virusa.
