Nedavni sastanak između predsjednika Vladimira Putina i Aleksandra Lukašenka izazvao je poznatu raspravu o mogućnosti spajanja Bjelorusije i Rusije. Iako je puna integracija preskupa za Kremlj, Moskva vrši pritisak na Bjelorusiju slično kao u ruskim regionima, a u protekloj godini zavisnost Minska od Rusije se povećala. Ipak, ovakav pristup krije zamke, navodi se u analizi Instituta moderne Rusije.
Putin je bio domaćin Lukašenku u Sočiju 28. maja, svega pet dana nakon što su bjeloruske vlasti spustile avion kako bi uhvatile opozicionog novinara Romana Protaševiča u kontroverznom incidentu koji su evropski lideri nazvali “državnom otmicom aviona”.
Dva predsjednika su razgovarala pet sati, ali malo toga je otkriveno o sadržaju njihove konverzacije. Poznato je da je Moskva pristala da da 500 miliona dolara druge tranše zajma od milijardu i po dolara koji je Rusija ponudila Belorusiji prošle godine i da pomogne “Belaviji” (bjeloruskoj aviokompaniji), dok je Minsk pristao da pokrene letove do Krima, de fakto priznavajući ga kao dio Rusije, piše politički analitičar sa sjedištem u New Yorku Andras Tot Cifra.
"Oblast Minskaja"
Ali, za javnost je ključni ishod izgleda bila bizarna foto sesija koja je jasno signalizirala svijetu da Putin razmatra napade na Lukašenka, ličnost koju, prema mnogim navodima, nimalo ne voli - lično, ističe Cifra.
Nekoliko dana nakon sastanka, Vladimir Makej, bjeloruski ministar spoljnih poslova, dao je intervju “Komersantu”, u kojem je iznio gdje stoje Rusija i Bjelorusija na planu integracije dvije zemlje – procesa koji je počeo još 1999. pod Borisom Jeljcinom. Sa integracijom koja se razvukla tokom dvije decenije, nije iznenađujuće što samit 28. maja između Putina i Lukašenka nije donio do velikih pomaka, piše Blic.rs.
Dvije ključne stavke tog plana – harmonizacija carinskih i poreskih zakona kao i spajanje bjeloruskog i ruskog energetskog tržišta – i dalje visi o koncu. Tajming je ključna prepreka: Lukašenko hoće prvo niže energetske cijene, u zamjenu za kasniju predaju kontrole nad porezima. Putin hoće obrnuto.
Što se tiče uglavnom simboličnh ali politički komplikovanih pitanja, poput uvođenja jedinstvene valute ili prava glasanja na izborima u drugoj zemlji ona, prema Makeju, nisu ni na stolu.
Kad se Lukašenko i Putin sastaju, obično se pojave spekulacije da će ovog puta Rusija konačno “progutati” Belorusiju, pretvarajući je u još jedan ruski region. Danas, za razliku od dvije godine unazad kad se smatralo da je integracija realnija, očekivanja su rezervisanija. To je razumljivo, ističe Cifra.
Nastranu razlike u ruskoj percepciji Krima i Bjelorusije, prošlogodišnji ustanak zbog naštimanih predsjedničkih izbora u Bjelorusiji je bio taj koji je istakao potencijalne rizike za Rusiju ukoliko pokuša da integriše (ili umiri) Belorusiju, poput međunarodnih sankcija i domaćeg nezadovoljstva zbog stranog uplitanja.
Skupi saveznik
Ovi rizici nadmašuju sve druge probleme povezane sa ujedinjenjem, ali ono i dalje igra svoju ulogu. Iako razlike u poreskim stopama i fiskalnim strukturama dvije zemlje otežavaju pravilnu procjenu, Bjelorusija bi vjerovatno završila na subvencijama iz ruskog federalnog budžeta prosto zato što su redistribucija naftne i gasne rente suštinski mehanizam ruskog budžetnog sistema, a Bjelorusija nema skoro ništa od toga.
Bjeloruski BDP otprilike odgovara onom osrednjeg ruskog regiona (na primer region Baškortostan ili Čeljabinsk), dok je Krim izjednačen sa najsiromašnijim ruskim regionima, čak i pored subvencija iz federalnog budžeta.
Cifra ukazuje da, prema zvaničnoj interpretaciji, “uveoe subvencionisani” regioni su oni kojima vlada odobrava više od 40 posto njihovog sopstvenog prihoda.
Za razliku od Krima, prosječne penzije u Rusiji i Bjelorusiji su otprilike na istom nivou, kao i plate za javne službenike (iako bjeloruski učitelji i ljekari zarađuju znatno manje od ruskih kolega). Suština je da apsorpcija Bjelorusije neće osakatiti Rusiju ali će ipak biti veoma skupa, sa malo jasnih koristi za Kremlj, zaključuje analitičar, dodajući da je Rusija već uveliko subvencionisala Bjelorusiju.
U januaru je, podseća Cifra, “Novaja Gazeta” procijenila da od 109 milijardi dolara koje je Bjelorusija dobila od Rusije tokom protekle dvije decenije u ukupnim subvencijama, energetske subvencije čine 100 milijardi. Prema Mihailu Babiču, bivšem ruskom ambasadoru u Minsku, godišnji prosjek bio je oko 5-6 milijardi dolara. Međunarodni monetarni fond procjenjuje godišnji prosjek na još više – otprilike 9,7 milijardi od 2005-2015.
Potonja brojka je malo veća od ukupne sume grantova koje je ruski federalni budžet prenio na sve regionalne budžete u 2019. i otprilike je izjednačen sa 60 posto konsolidovanog budžeta Bjelorusije, što uključuje opštinske budžete. Ali čak i ako zauzmemo konzervativniju procjenu od 2-3 milijarde dolara godišnje (imajući na umu da je Rusija posljednjih godina zategla kaiš), to je i dalje blizu jedne petine bjeloruskog ukupnog budžetskog prihoda. Povrh toga, dug Minska Rusiji je preko osam milijardi dolara, što Moskvu čini daleko najvećim kreditorom.
A od prošlogodišnjih lažiranih predsjedničkih izbora Lukašenko jedva da je imao nekom drugom da se obrati kako bi refinansirao ovaj dug.
Rusija je takođe najveći investitor u Bjelorusiju, sa procjenjenom težinom od preko 50, moguće 60 posto, ako se računaju investicije preko fantomskih kompanija registrovanih u drugim jurisdikcijama (na primer Kipar). Bjeloruska statistička kancelarija procjenjuje da su ruske investicije samo u 2019. iznosile 2,87 milijardi dolara, a to ne uključuje bankarski sektor, u kojem su ruski investitori takođe prisutni.
Ove otvorene i prikrivene subvencije i grantovi ne mogu se direktno uporediti jedan s drugim. Ono što se računa kao “subvencija” za ruske regione uglavnom su budžetni transferi, stoga ako bi Bjelorusija zaista postala ruski region ne bi samo plaćala ruske domaće cijene za naftu i gas, već bi izgubila kontrolu nad svojim izvozom naftnih proizvoda. Takođe, bjeloruska država i opštine dijele budžetske prihode i troškove drugačije od ruskih opština, regiona i federalne države, ukazuje Cifra.
Balansiranja i zatezanja
Ipak, kao što ruska federalna vlada ima prevagu nad svojim regionima zbog njihove povećane finansijske zavisnosti od Moskve – bilo preko budžetskih zajmova, grantova, subvencija ili investicione pomoći – jedinstvena pozicija Rusije kao jedine zemlje koja subvencioniše, pozajmljuje i investira u Bjelorusiju omogućava Kremlju da izvrši pritisak na nju slično kao što radi sa ruskim regionima.
Kremlj, na primjer, sada pruža Lukašenku dodatnu podršku koju bi regionalni lideri Rusije dobili da ojačaju svoje pozicije u sistemu moći – državne medije i bezbjednosne službe. Novinari RT podržali su bjeloruskog javnog emitera nakon protesta u avgustu 2020, a ruska Nacionalna garda povećala je svoje prisustvo u zemlji.
U junu 2021, na sastanku u Vitebsku, šef bjeloruskog KGB-a Ivan Tertel i čelnik ruske Strane obavještajne službe Sergej Nariškin dogovorili su širu saradnju između specijalnih službi dvije zemlje. Ruske bezbjednosne i obaveštajne agencije vjerovatno su imale šire prisustvo u zemlji i prije avgusta 2020, ali se od tada ono vidno pojačalo, kako je Lukašenko bio primoran da se sve više oslanja na bezbjednosni establišment.
Kao i obično, piše Cifra, tu su upozorenja. Prvo, upravo zato što je malo vjerovatno da će Bjelorusija postati ruski region, sposobnost Kremlja da izvrši pritisak na Bjelorusiju zavisi od posebnih okolnosti Lukašenkove izolacije, koja još nije zadala neprihvatljivi danak za ruski budžet. Ukoliko se ova ravnoteža promijeni, pojaviće se problem. Ako se Lukašenko protjera s vlasti, Bjelorusija će imati više slobode u smislu svoje spoljne i finansijske politike, što možda neće biti dobro dočekano u Kremlju.
Ako podrška Lukašenku postane previše skupa, Kremlj ga može napustiti, ako ne već politika. Potencijalne sektorske sankcije bjeloruskoj ekonomiji, na primjer, mogle bi podići troškove trenutne ruske politike prema Bjelorusiji. Ako se bjeloruski izvoz u EU, koji je 2020 činio 8,5 milijadi dolara, djelimično ugasi, Rusija će morati da podigne račun, čak i ako to uključuje “štrpkanje” bjeloruske imovine po diskontnoj cijeni, navodi analitičar.
Drugo upozorenje su sličnosti između Rusa i Bjelorusa na nivou društva. Ruski građani prate proteste u Bjelorusiji i odnose se na njih na isto kao na proteste u ruskim regionima. Čak i ako to ne prerasta u naširoke simpatije prema bjeloruskim demonstrantima, Rusi su pogođeni ovim dešavanjima. Kao što su organizatori ekoloških protesta u ruskim regionima učili jedan od drugog, ukazuje Cifra, prošlogodišnji demonstranti u Habarovsku i drugim gradovima izrazili su solidarnost sa svojim kolegama u Bjelorusiji.
Kako se bliže septembarski izbori za Dumu, zabrinutosti oko potencijalne zaraze protestima, kao i kalkulisanje troškova, biće temelj politike Kremlja za Bjelorusiju i teško je reći, zaključuje Cifra, koja će od tih briga biti teža.
