Kada je poslovično tihi i do tada u javnosti obično suzdržani Vladimir Putin na početku agresije na Ukrajinu naglasio da je jedan od ciljeva njegove vojne akcije borba protiv "neonacista i bande narkomana", sa dosta mržnje u glasu pomenuo je i potpuno nepoznat termin - "banderisti". Iako nije objasnio njegovo značanje, kontekst u koji je stavio ovaj termin mnogo toga je objasnio - "banderista" je, ukratko, svako ko ima veze sa Ukrajinom, a neprijatelj je Rusije. Tako je to, barem, djelovalo iz vizure Vladimira Vladimiroviča.
Ali, ko je zaista Stepan Andrijevič Bandera, kontroverzna ličnost koja i dalje dijeli Ukrajince i Ruse. Dijeli ih toliko, da je jedan od zahtjeva Moskve u budućem mirovnom sporazumu da nijedna ulica niti bilo koji drugi objekat u Ukrajini više ne smije da nosi ime Stepana Bandere. Za dio Ukrajinaca, naročito onih sa zapada zemlje i onih desno orijentisanih, on je heroj, a za Ruse je terorista, zločinac, kvisling, fašista, strani agent i ratni zločinac. Kao i kod svake sporne historijske figure, istina je negdje na putu između ta dva kraja, ali nema nikakvog spora oko dvije stvari: da je Bandera bio povezan sa nacistima i da je bio jedan od najvećih protivnika Sovjetskog saveza. Pitanje je samo šta su mu bili motivi - ukrajinski nacionalizam ili nešto ekstremnije od toga. Činjenica da je izjavljivao da bi se borio protiv svakog, pa i protiv Nijemaca, ukoliko bi ugrozili nezavisnost Ukrajine, možda bi mogla da bude dio odgovora.
Biografija puna kontroverzi
Historijski fakti kažu sljedeće: Rođen je prvog dana 1909. godine u Galiciji, u Zapadnoj Ukrajini, u porodici grkokatoličkog sveštenika. Još u ranoj mladosti postao je član Organizacije Ukrajinskih nacionalista, ali i drugih desničarskih i ultradesničarskih, a kasnije i terorističkih organizacija koje su se pojavile nakon što je Poljska poslije Prvog svjetskog rata prisvojila dijelove Galicije. Učestvovao je 1934. godine u organizaciji atentata na poljskog ministra unutrašnjih poslova Bronislava Pijerackog.
Ključne kontroverze za njegovu ličnost vezane su za početak Drugog svjetskog rata. Hitlerov napad na Sovjetski savez vidio je kao šansu za proglašenje nezavisnosti Ukrajine, zbog čega je nacistima ponudio saradnju. Ipak, kada je bez njihove saglasnosti tu nezavisnost i proglasio, Gestapo ga je uhapsio i poslao u logor Zahzenhauzen . Tamo je boravio do 1944. u upravo u tome leži "kvaka 22" Banderinog slučaja: Kao zatočenik njemačkog logora nije mogao biti odgovoran za nacističke zločine u Ukrajini tokom Drugog svjetskog rata. Pošto je oslobođen, vraćen je u Ukrajinu kako bi učestvovao u sprečavanju kontraofanzive Crvene armije.
Poslije Drugog svetskog rata, uz pomoć britanske tajne službe, njegova Organizacija ukrajinskih nacionalista je reformisana u cilju podrivanja temelja Sovjetskog saveza. Nakon neuspjeha misije preselio se u Minhen, gdje je 1959. godine ubijen. Uzrok smrti bilo je trovanje cijanidom, a dvije godine kasnije utvrđeno je da iza svega stoji KGB.
Koliko ga Ukrajinci zaista vole?
Benderina kolaboracija sa nacistima je nesumnjivo utvrđena, ali nema potvrde da ona podrazumjeva i antisemitizam. Suština ukrajinskog nacionalizma predstavlja mržnja prema Poljacima i Rusima, ali ne i prema Jevrejima. Sa druge strane, nema nikakve sumnje da je tokom cijelog svog života bio protivnik Sovjetskog saveza i borac za nezavisnu Ukrajinu, odakle potiče i Putinov animozitet prema njemu.
Međutim, uprkos Putinovim tvrdnjama, Banderini ideali uopšte nemaju veliku podršku u Ukrajini. Neka istraživanja pokazala su da tek trećina stanovništa Zapadne Ukrajine smatra Banderu pozitivnom historijskom ličnošću. U centralnoj Ukrajini nema puno poklonika, o istočnim dijelovima zemlje gdje većinski žive Rusi, da i ne govorimo. Bez obzira na ovu statistiku, naziv "Banderista" odnosi se danas na sve ukrajinske nacionaliste, nezavisno od toga da li podržavaju Banderino naslijeđe ili ne.
Ipak. činjenica je da je Stepan Bandera posthumno proglašen herojem Ukrajine 2010. godine, ukazom tadašnjeg prozapadnog predsjednika Viktora Juščenka i to za "nesalomiv duh u odbrani nacionalne ideje, heroizam i požrtvovanje". Tu odluku osudili su Rusija i Poljska, brojne jevrejske organizacije, ali i Evropski parlament. Odluka je povučena pošto je na vlast došao proruski predsednik Viktor Januković, a pokušaji da se Bandera 2019. ponovo proglasi Herojem Ukrajine nisu uspjeli. Ipak, nema sumnje da upravo iz ovih činjenica Putin dokazuje povezanost sadašnje vlasti u Kijevu sa Banderinim naslijeđem.
