Stare česme jedan su od simbol Sarajeva i odredište na kojem prolaznici već stoljećima utaljuju žeđ i pronalaze osvježenje.
Osmanskim osvajanjem ovih prostora u gradovima širom Bosne i Hercegovine počela je intenzivna gradnja džamija, konaka, hanova, sahat-kula, kao i javnih, hajr česmi koje su gradili dobronamjernici.
Većina starih česmi su obnovljene i, pored svoje osnovne funkcije, služe i kao svjedoci i spomenici ovdašnje tradicije i kulture.
Najpoznatija česma iz 1753. godine
Sebilj je nezaobilazni simbol Sarajeva i ujedno i najpoznatija česma koju je 1753. godine izgradio bosanski vezir Mehmed-paša Kukavica Fočak. Jedini preostali sebilj u Bosni i Hercegovini je i stjecište golubova koji upotpunjuju čar strogog centra Baščaršije.
Nedaleko od Sebilja nalazi se i česma kod Gazi Husrev-begove džamije koja upotpunjuje impozantni Gazi Husrev-begov kompleks. Ali glavnu baščaršijsku ulicu. Narodne legende kažu da se u Sarajevo uvijek vraćaju oni koju piju vodu s jedne od dvije cijevi ugrađene u zidu harema Begove džamije. Među turistima je popularna i legenda da su velike šanse da se ožene ili udaju u Bosni ako piju vodu s te česme.
Među poznatijim sarajevskim starim česmama je i ona na zidu kompleksa Bakijske džamije u na ulazu u ulicu Sagrdžije. Bakijska džamija ili mesdžid Duradžik hadži Ahmeda izgrađena je 1574. godine, od kada najvjerovatnije datira i ova česma.
Česma Jedileri dio je kompleksa istoimene tekije. Na ploči česme piše da ju je podigao Čokodži Sulejman daleke 1539. godine. Smještena je na Bistriku i u njenom haremu se nalazi turbe sedam braće. Česma je obnovljena 1996. godine.
Na desnoj strani kaldrmisane staze, uz kamenu ogradu starog mezarja na Alifakovcu, smještena je stara česma nazvana po istoimenoj sarajevskoj mahali. Izgradio ju je 1780. godine Kadi Ahmed Yahya koji je u Sarajevo doselio iz Irana. Po dolasku u Sarajevu umro mu je sin, a on je na Alifakovcu izgradio turbe i česmu.
Stare česme simbol Sarajeva
Još jedna stara česma iz koje teče voda već 502. godine je i Bistrička česma. Ona je nekada bila među najvećim u Sarajevu. Nalazi se uz ogradu džamije Mehmed-bega Ishakovića na uglu ulice Bistrik medresa i Muhameda Envera Kadića. Pretpostavlja se da je sagrađena kada i obližnja džamija 1520. godine. Sagradio ju je Mehmed-beg, sin Isa-begov.
Jedna od najstarijih sačuvanih sarajevskih česmi je Česma pod Alifakovcem. Ugrađena je u zid harema Vekilharčove džamije, u narodu poznate kao Hadžijske džamije. Nastala je vjerovatno kada i sama džamija, između 1541 i 1561. godine. Replika česme pod Alifakovcem od 1999. godine se nalazi na trgu Piazza S. Giorgio al Velabro u Rimu.
