Početkom oktobra Banjalučanki Danijeli (identitet poznat Radiju Slobodna Evropa) je preminuo otac koji je imao 72 godine.
Iz Univerzitetskog kliničkog centra (UKC) Republike Srpske su joj rekli da je umro od posljedica korona virusa. To podrazumijeva posebnu proceduru prilikom ukopa.
Danijela za Radio Slobodna Evropa (RSE) kaže kako je namjeravala da kupi sanduk od jednog privatnog pogrebnog preduzeća. No, u toj firmi su joj rekli kako joj ne mogu pomoći, te da od početka pandemije, opremu za sahranjivanje preminulih od COVID-19 može kupiti samo od Javnog komunalnog preduzeća a.d. „Gradsko groblje“u Banjaluci.
“Bila sam primorana da uzmem kovčeg sa Gradskog groblja. Ja bih izabrala, i znala bih šta bih. Moj otac je naravno zaslužio da ja izaberem kovčeg kakav hoću, ali ja sam bila uslovljena da ne može. Znači kod njih sve moraš. To je strašno. Dođeš tamo, oni imaju dva sanduka, a cijene su bože pomozi“, priča Danijela koja je sanduk platila oko 1.000 maraka (500 evra), sa još oko 600-700 KM (300-350 evra) doplate.
Kako se sahranjuju osobe preminule od COVID-19?
Sahranjivanje osoba preminulih od zaraznih bolesti, u šta se svrstava i COVID-19, u Republici Srpskoj (jedan od dva entiteta u BiH) tretira Pravilnik o načinu i uslovima pod kojima se vrši sahranjivanje, ekshumacija i prevoz umrlih lica.
Prema ovom Pravilniku, koji važi od 2018. kada ga je potpisao tadašnji entitetski ministar zdravlja Dragan Bogdanić, lice koje je umrlo od posebno opasne zarazne bolesti, prenosi se u zalemljenom metalnom sanduku, koji je stavljen u drveni sanduk.
Osoba se umotava u platno natopljeno rastvorom dezinfekcionog sredstva, a praznina metalnog sanduka se ispunjava piljevinom.
Opremanje preminule osobe vrši zdravstvena ustanova u kojoj je osoba umrla. Ekshumacija može da se izvrši tek godinu dana nakon sahranjivanja.
Nigdje u Pravilniku nije navedeno ko i po kojim protokolima sahranjuje osobu koja je preminula od zarazne bolesti.
Gradsko groblje: Sahranjivali smo po propisima
Iz Gradskog groblja Banja Luka, pak, tvrde da je "sve po propisima".
Željko Grbić, direktor groblja, za RSE ističe da privatnim pogrebnim preduzećima ništa nije bilo sporno na početku pandemije, a da su počeli da dižu glas tek kada je situacija sa korona virusom počela da se smiruje.
„Porodice mogu izabrati pogrebnu opremu, mi imamo ugovor o preuzimanju tijela, a opremanje tijela usljed COVID-a se vrši isključivo unutar prostorija UKC-a, jer takva su pravila propisali i naši zaposlenici to rade. UKC ne zanima način odabira opreme. Mi hoćemo da imamo u određenom momentu pripremljene sanduke. Šta je alternativa tome? Da ispred UKC-a se napravi red od privatnih pogrebnika koji preuzimaju tijela ili ne znam šta rade, a zamislite pacijenata koji to gledaju kroz prozor. To bi bila anarhija, haos“, kaže Grbić.
On navodi da se Gradsko groblje bavi i komisionom prodajom, te da u njihovim prostorijama privatni preduzetnici mogu izložiti svoju opremu, ali da to nisu radili u posljednje vrijeme.
On pojašnjava da groblje od UKC elektronskom poštom dobija imena i prezimena pokojnika koji su preminuli od COVID-a, koje oni onda preuzimaju po unaprijed utvrđenoj proceduri.
Mrtvačnice su razdvojene, jedna je za preminule od COVID-a, a druga za preminule od drugih uzroka.
Podsjeća da se po istoj proceduri postupalo i kada su druge zarazne bolesti bile u pitanju, kao što su ptičja gripa i SARS.
Naglašava da oni samo postupaju po zakonu, jer je „narušavanje zdravlja drugih ljudi usljed propusta u provođenju procedura za zarazne bolesti kažnjivo“.
Ističe da ima prostora za promjenu u pravilnicima koji se bave ovom materijom, ali da se trude da striktno poštuju ono što je trenutno na snazi i da porodicama izađu koliko mogu u susret.
Pogrebno preduzeće priprema tužbu
Pogrebno preduzeće „Duga“ iz Banjaluke priprema tužbu protiv Gradskog groblja, smatrajući da im je “uskraćeno pravo na rad”, zbog čega, kako kažu, posluju sa velikim gubicima od početka pandemije.
Direktor ovog preduzeća, Milan Štrbac, za RSE kaže da Gradsko groblje “ima monopol na tržištu kada je riječ o sahranjivanju preminulih od korone”, te da su postupali bez ikakvog pravnog osnova.
On ocjenjuje i da ta komunalna ustanova ima “samo preporuke o postupanju prilikom preuzimanja pokojnika koji su preminuli od zarazne bolesti”.
„Da bi sebi olakšali posao i stekli neku ekonomsku korist, oni su odlučili da u tom slučaju samo njihova pogrebna oprema može doći u obzir, da oni mogu preuzeti pokojnika u opremi koju su oni prodali. Oni to sada negiraju, da se to išta desilo, međutim imamo svjedoke, milion porodica i pogrebnih preduzeća koji su bili uskraćeni za prodaju svoje opreme“, kaže Milan Štrbac, direktor Pogrebnog preduzeća „Duga“.
Ističe i da je ostao bez značajnih prihoda od marta 2021. godine, kada se korona virus prvi put pojavio u BiH, jer je morao da odbije oko 70-80 porodica koje su od njegove firme tražile uslugu ukopa svojih najbližih.
„Mi smo jednostavno bili prisiljeni da ih pošaljemo na gradsko groblje da tamo završe usluge, jer mi možemo samo neki deseti dio usluga uraditi za koji nemamo ni interes ni vrijeme“, ističe Štrbac.
Iz „Duge“ su se obraćali i Univerzitetskom kliničkom centru RS.
Iz ove zdravstvene ustanove su dobili odgovor, da „o pogrebnom preduzeću od kojeg će članovi porodice preminulog lica kupiti opremu za opremanje i sahranjivanje umrlog lica Ustanova ne odlučuje, niti je ikada donijela akt sličnog sadržaja“.
Štrbac je već slao opomenu pred tužbu na adresu groblja. Tvrdi da će uprava morati da odgovara za svoje postupke, te se nada se da će im nadoknaditi gubitke.
Trenutno, kaže, prikuplja izjave od članova porodica, koji su željeli da koriste njihove usluge, ali da su bili prisiljeni da uzmu sanduke od gradskog groblja. Dodaje da je uprava groblja porodicama preminulih uvijek na izbor davala dva-tri dosta skuplja modela sanduka, čime su, kaže, dodatno zarađivali. Štrbac očekuje podršku i drugih pogrebnih društava.
Provjerava se rad Gradskog groblja
Gradsko groblje Banjaluka je u većinskom vlasništvu Grada Banjaluka. Iz gradske administracije za Radio Slobodna Evropa navode kako "Grad Banja Luka provjerava rad Gradskog groblja".
Iz gradske administracije kažu da su upoznati sa tvrdnjama koje se tiču nezakonitog poslovanja, i „da je pri kraju izvještaj nezavisnog revizora, koji će uskoro prikazati na koji način i kako se poslovalo unutar ovog preduzeća“.
Dodaju da će nakon završene istrage imati više informacija o poslovanju groblja, ali i o mogućim koracima koje će preduzimati.
Kakva je situacija u Sarajevu?
U glavnom gradu Bosne i Hercegovine, sve poslove sa preminulima od korona virusa obavlja kantonalno javno komunalno preduzeće "Pokop". U to je uključena i prodaja pogrebne opreme.
Asmir Hodžić, izvršni direktor za pogrebnu djelatnost i tehničke poslove u ovom preduzeću, u razgovoru za RSE pojašnjava na koji način teče procedura nakon što osoba premine od posljedica COVID-19. Dodaje da sve rade po preporukama kantonalnog Kriznog štaba i Svjetske zdravstvene organizacije.
Mrtvozornik prvo pregleda preminulu osobu, nakon čega je preuzima „Pokop“. Preminuli se sahranjuju u sanducima kupljenim kod njih, jer, objašnjava Hodžić, jedini ispunjavaju uslove.
"Mi postupamo po pravilniku, odnosno procedurama koje je Ministarstvo zdravlja Kantona Sarajevo, odnosno Krizni štab, napisalo. Po procedurama, jer smo mi jedini certifikovani da možemo to raditi, ispunjavamo tehničko-tehnološke uslove", rekao je Hodžić za RSE.
Što se tiče preminulih od drugih oboljenja, ko god da je registrovan kao pogrebno preduzeće, može da se bavi tim poslom.
U zavisnosti od groblja, cijene u Kantonu Sarajevo (jednom od 10 kantona u Federaciji BiH) se kreću od 600 do 1.100 maraka (300 do 550 evra), računajući i pogrebnu opremu.
Preporuke Svjetske zdravstvene organizacije
Prema preporukama Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), mrtva tijela načelno nisu izvor zaraze. Ipak, preporuke su da rodbina preminule osobe ne dira i ne ljubi tijelo, a potrebno je pridržavati se uputstava o distanci.
Prilikom pripreme tijela za sahranu potrebno je prekriti usnu i nosnu šupljinu umrlog lica gazom natopljenom dezinfekcionim sredstvom. Tijelo je potrebno smjestiti u vodonepropusnu vreću sa zatvaračem. Tijelo osobe umrle od korona virusa tretira se posebno i odvozi u posebno pripremljenu mrtvačnicu. Za dalje korake, čekaju se instrukcije nadležnih organa.
Nakon svakog preuzimanja i prevoza osoba umrlih od zarazne bolesti, obavezna je dezinfekcija zaštitne opreme, čišćenje i dezinfekcija vozila, a jednokratna zaštitna oprema se, nakon ukopa, odlaže u plastične vreće, nakon čega se peru i dezinfikuju ruke. Isti postupak primjenjuje i sa materijalima korištenim u kontaktu sa osobom preminulom od korona virusa.
Potrebno je da radnici obavezno koriste zaštitnu opremu koja uključuje vodonepropusno odijelo, natikače, naočale, odgovarajuću masku i rukavice, a prilikom preuzimanja umrlog lica ne skida se niti jedan dio zaštite. Radnici moraju obavezno koristiti zaštitnu opremu, redovito dezinficirati sebe, prostorije i sav alat koji koriste. Naglašena je obaveza održavanja distance s kolegama, porodicom preminule osobe i posjetiocima.
Preporučuje se i da se ukop izvrši u što kraćem vremenu i da se prisustvo ljudi tom prilikom svede na minimum.
Od početka pandemije korona virusa (mart 2020. godine), zaključno sa 27. oktobrom 2021. u Bosni i Hercegovini je zaraženo 251.264 osoba, a preminulo je 11.450 – što je najveći broj umrlih u svim zemljama Zapadnog Balkana. U RS je potvrđeno 81.928 slučajeva virusa korona, a preminulo je ukupno 4.687 osoba koje su imale pozitivan test na korona virus.
