Iz američke kompanije Facebook – koja vodi istoimenu društvenu mrežu – ove sedmice je procurio spisak „opasnih organizacija i pojedinaca“.
Na listi od 100 stranica nalaze se osobe i organizacije povezane sa terorizmom, desnim ekstremizmom i raspirivanjem mržnje. Radio Slobodna Evropa (RSE) je detektovao na desetine organizacija i pojedinaca sa Zapadnog Balkana, uključujući i Srbiju.
Autentičnost spiska koji je objavio portal Intercept.com, RSE je potvrđen u kompaniji Facebook. Kako objašnjavaju, kompanija je listu držala u tajnosti kako bi „ograničila pravne i bezbjednosne rizike“ i da bi se „umanjila mogućnost grupa da zaobiđu pravila“.
Sa 2,8 milijarde aktivnih korisnika u prvoj polovini 2021. godine, Facebook je društvena mreža sa najvećim brojem aktivnih korisnika u svijetu.
U okviru ove kompanije rade i popularna društvena mreža Instagram, kao i platforma za komunikaciju WhatsApp.
Facebookov spisak je dospio u javnost nakon što je početkom oktobra bivša menadžerka ove kompanije Frances Haugen pred Senatom Sjedinjenih Država optužila rukovodstvo bivše kuće da zna kako da svoju platformu učini sigurnijom za korisnike, ali da to ne radi zbog profita.
Šta kažu u Facebooku?
Pretpostavlja se da lista datira od 2012. godine, s obzirom na to da je jedan broj stranica ugašen ili su same organizacije prestale sa radom. Kako su iz Facebooka rekli za RSE u pisanom odgovoru, lista nije sveobuhvatna i stalno se ažurira, pošto timovi kompanije nastoje da umanje rizik na toj platformi.
Kako navode u Facebooku, kompanija ima „složen proces“ za detektovanje spornih organizacija i pojedinaca koji se zasniva na dva stuba.
“Jedan je strukturirani pregled, što znači da osiguravamo da svi relevantni timovi imaju priliku da pruže input i povratne informacije u definisanim fazama procesa pregleda”, kažu u kompaniji.
Drugi stub su, kako dodaju, pouzdane informacije.
“Mi gradimo slučajeve na osnovu jakih i potvrđenih informacija koje su potkrepljene izvorima i citatima”, navode u Facebooku.
U svom komentaru na objavljenu listu, Brian Fisherman, direktor javne politike Facebooka za borbu protiv terorizma i opasnih organizacija, napisao je 12. oktobra na svom Twitter nalogu da ta kompanija ne želi da na svojoj platformi omogući organizovanje nasilja, a upravo lista nastoji da spriječi visokorizične grupe da to učine.
Prema njegovim riječima, specifičnost Facebookove liste je to što su se pojedini akteri našli na njoj ne samo zbog onoga što objavljuju na toj platformi, već i zbog ponašanja van te društvene mreže.
“U nekim slučajevima imamo zakonsku obavezu da uklonimo ove aktere”, navodi Fisherman.
On dodaje da Facebook ima obavezu da poštuje američke zakone “koji se odnose na subjekte označene kao strane terorističke organizacije, globalne teroriste i druge sankcionisane strane”.
U odgovoru za RSE iz Facebooka kažu da ne postoji univerzalna definicija terorizma među istraživačima, unutar vladinih agencija, kao ni među vladama.
“Naše definicije razvijene su u bliskom partnerstvu sa vodećim istraživačima i stručnjacima i imaju snažan fokus na slučajeve nasilja van platforme”, kažu u Facebooku.
Kako je organizovana lista?
Dokument koji je izašao u javnost ima 100 stranica i u njemu su izlistani pojedinci i organizacije povezani sa terorizmom, kriminalom, širenjem mržnje, kao i sa militantnim društvenim pokretima i nasilnim grupama.
Među njima su islamističke organizacije poput takozvane Islamske države, Hezbolaha i Al-nusra Fronta, ali i brojne organizacije povezane sa desnim ekstremizmom – od Mizantropske divizije, oružane formacije koja deluje u Ukrajini, preko Zlatne zore, grčke neonacističke političke stranke koja je zabranjena u matičnoj zemlji, do američkog RAM-a (eng. Rise Above Movement), povezanog sa krajnje desnim grupama u SAD i Evropi.
Entiteti sa Zapadnog Balkana zastupljeni su u kategorijama organizacija i ličnosti koje su povezane sa terorizmom i širenjem mržnje, dok ih nema u oblastima kriminala i militantnih pokreta.
Balkanska krajnja desnica
Facebook je detektovao više krajnje desnih organizacija i ličnosti povezanih sa širenjem mržnje na Zapadnom Balkanu. Neke od njih su zabranjene u Srbiji – poput neonacističkog „Nacionalnog stroja“, koji je odlukom Ustavnog suda zabranjen 2011. godine, i klerofašističke organizacije Otačastveni pokret „Obraz“, zabranjene 2012.
Druge su i dalje aktivne. Među njima je „Srbska akcija“ (SA), ekstremno desna grupa sa jakim klerikalnim elementima. Organizacija nije registrovana u Agenciji za privredne registre (APR) i više nema stranicu na Facebooku, već je preorijentisana na rusku platformu Telegram, gdje veličaju ljude i pokrete koji su tokom Drugog svjetskog rata sarađivali sa nacističkom Njemačkom.
“Srbska akcija” nema istaknutog vođu, a njihovi članovi su učestvovali na brojnim ekstremno desničarskim skupovima. Ova organizacija je 2018. godine u Beogradu organizovala skup podrške rehabilitaciji Milana Nedića, predsjednika kvislinške vlade u vrijeme fašističke okupacije Srbije.
Među organizacijama koje je Facebook prepoznao kao ekstremističke je i “Krv i čast” (eng. Blood and Honor). Ova neonacistička organizacija dio je globalne mreže bijelih suprematista i već godinama unazad ima ukinut profil na Facebooku.
“Krv i čast” je 1987. u Velikoj Britaniji osnovao rok muzičar Ian Stuart Donaldson, s ciljem da ideje o “bijeloj Evropi” širi posredstvom muzike.
Ogranak ove organizacije u Srbiji djeluje od polovine 1990-ih, a od tada su u više navrata organizovali nastupe neonacističkih bendova. Kada su posljednji put to pokušali da urade u Beogradu, to im nije uspjelo zbog zabrane policije nakon pritiska dijela javnosti i opozicionih stranaka u Srbiji.
Mjesto na listi opasnih organizacija našla je i ultradesničarska organizacija “Srpski narodni pokret 1389”, čiji je zastupnik Miša Vacić, koji je politički aktivan i kao lider pokreta Srpska desnica.
Vacić je 2013. godine, kao portparol pokreta "SNP 1389 ", osuđen na godinu dana uslovno za širenje diskiminacije prema LGBT osobama, nedozvoljeno držanje oružja i ometanje službenog lica u obavljanju dužnosti.
Tužilaštvo je istaklo da je dokazano da je Vacić pozivao na linč i nasilje protiv pripadnika LGBT populacije, dok je odbrana navela da nema dokaza da je počinio bilo koje krivično djelo.
Odbrana je u završnim riječima naglasila i da Vacić ne može da bude osuđen dva puta za isti događaj, podsjetivši da je on prekršajno osuđen na 30 dana zatvora zbog organizovanja neprijavljenog skupa uoči Parade ponosa 2009. godine.
Kao predsjednik Srpske desnice Vacić je u maju 2021. učestvovao na skupu „Naša Evropa“ (La Nostra Europa) u Rimu, na kojem su bili predstavnici različitih desničarskih organizacija, iz Bugarske, Francuske, Italije, Grčke, Španije, Portugala, Njemačke i drugih zemalja.
Na sajtu te stranke, koja nije prešla cenzus na parlamentarnim izborima u Srbiji 2020. godine, se navodi da okuplja nacionalistička i patriotska udruženja i organizacije, okupljenih oko „ideja moderne desnice Srbije“.
Još jedna organizacija na listi Facebooka je desničarski Srpski narodni pokret „Naši“, koji je u međuvremenu promijenio ime u Konzervativni narodni pokret “Naši”.
Osnivač pokreta je Ivan Ivanović, a udruženje je postalo poznato široj javnosti 2007. godine, nakon što su pristalice “Naših” upale i prekinule tribinu emisije "Peščanik" u Aranđelovcu, u centralnoj Srbiji.
Ivanovića je Viši sud u Beogradu novembra 2017. godine oslobodio optužbi za rasnu i drugu diskriminaciju. Ivanović je na sajtu SNP „Naši“ 28. marta 2014. godine objavio spisak, kako je navedeno, 30 „najvećih srbomrzaca i izdajnika“ među javnim ličnostima, na kojem su glumci, reditelji, pisci, politički analitičari i novinari.
U programu Konzervativnog pokreta “Naši”, na sajtu ove političke organizacije, navodi se da se KPN zalaže za donošenje “zakona o zabrani naseljavanja migranata na teritoriji Srbije”. Kako stoji u programu, “KPN Srbiju vidi kao suverenu i teritorijalno vaskrslu državu u čijem sklopu se nalaze sve srpske zemlje koje su okupirane u ratovima devedesetih”.
KNP “Naši” danas nemaju stranicu na Facebooku, ali je ova organizacija aktivna na Twitteru.
Srpski ogranak grupe „Generacija identiteta“ Facebook je prepoznao kao organizaciju povezanu sa širenjem mržnje. Ova ekstremno desničarska grupa osnovana je u Francuskoj, gde joj i zabranjeno djelovanje u martu 2021. godine.
Vlada Srbije je krajem 2020. godine imenovala jednog od bivših članova ove grupe, Arnoa Gujona, za vršioca dužnosti direktora Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu.
Kako je Gujon sam priznao za televiziju N1, član Generacije identitea bio je „šest mjeseci, od 2010. do 2011. godine“.
“Generacija identiteta” nema profil na Facebooku. RSE je pronašao stranicu ove grupe na ruskoj društvenoj mreži VKontakte, koja je i pandan Facebooku, ali sa liberalnijom politikom prema ekstremno desničarskim objavama i simbolima.
Identitarci iz Srbije na toj društvenoj mreži su posljednju objavu imali 2018. godine.
Srpski ogranak “Generacije identiteta” je 2017. godine ugostio u Beogradu James Dowson, britanskog anti-imigracionog aktivistu, koji je, prema pisanju BIRN-a, obučavao srpske desničare kako da dobiju informativni rat.
Facebook je kao organizacije povezane sa širenjem mržnje označio proustašku organizaciju “Crna legija”, stranicu “Ustaše”, kao i udruženje Srpski narodni pokret “Izbor je naš” iz bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska, a koja na svom sajtu ima peticiju u kojoj se zalaže za otcjepljenje RS-a od Bosne i Hercegovine.
Kao pojedince koji se dovode u vezu sa raspirivanjem mržnje, Facebookov tim je označio, između ostalih, dvojicu haških osuđenika – bivšeg predsjednika Republike Srpske Radovana Karadžića i vojnog zapovjednika Vojske Republike Srpske Ratka Mladića.
Obojica su pred Haškim tribunalom pravosnažno osuđeni na doživotnu kaznu zatvora za genocid i ratne zločine tokom rata u Bosni i Hercegovini.
Na listi se našlo i ime Vojislava Šešelja, lidera ultradesničarske Srpske radikalne stranke, koji je pred Tribunalom u Hagu osuđen na deset godina zatvora zbog podsticanja progona, deportacije i prisilnog raseljavanja i premještanja Hrvata u vojvođanskom selu Hrtkovci, 1992. godine.
Sa njima u društvu na listi Facebooka je i šest haških osuđenika iz Hrvatske, koje je Tribunal osudio na ukupno 111 godina zatvora zbog zločina počinjenih nad Bošnjacima tokom rata u BiH – Slobodan Praljak, Jadranko Prlić, Valentin Ćorić, Berislav Pušić, Milivoj Petković, te Bruno Stojić.
Povezanost sa terorizmom
U dokumentu kompanije Facebook nalaze se i ljudi koji su u Bosni i Hercegovini osuđeni za terorizam i regrutovanje ljudi za rat u Siriji. Kompanija je kao pripadnike takozvane Islamske države označila Mevlida Jašarevića, Huseina Bilala Bosnića i Bajru Ikanovića.
Jašarević je pred Sudom BiH pravosnažno osuđen na 15 godina zatvora zbog napada na zgradu Američke ambasade u Sarajevu.
Selafijski predavač Husein Bilal Bosnić izašao je na slobodu septembra 2021. godine, nakon odslužene sedmogodišnje zatvorske kazne, na koju je pred Sudom BiH osuđen zbog vrbovanja ljudi za odlazak na sirijsko ratište.
U presudi Bosniću iz 2015. utvrđeno je da je finansirao odlazak bh. državljanina Samira Begića u Siriju, gdje je Begić poginuo kao pripadnik terorističke organizacije.
Bajro Ikanović je navodno poginuo na sirijskom ratištu, gdje je bio komandant jedinice Bejt Komandosi.
Facebook je na listu organizacija povezanih sa terorizmom stavio „Crvenu ružu“. Ovu organizaciju je 2004. godine pomenuo tadašnji direktor Vojno-bezbjednosne agencije (VOA) Srbije, pukovnik Momir Stojanović.
Prema operativnim podacima VOA, koji su objavljeni u medijima, djelovanje "islamske ekstremističke organizacije Vehabija - Tarikat i Crvena ruža" bilo je detektovano na području raško-polimske oblasti, na jugu Srbije, kao i na sjeveru Crne Gore.
Tada je navedeno da nije poznat tačan broj pripadnika tog pokreta, ali da oni često prave probleme u džamijama, ometaju vjerske obrede i pokušavaju da nametnu svoj način molitve.
Tadašnji sandžački muftija Muamer Zukorlić i predsjednik crnogorske opštine Rožaje Nusret Kalač odbacili su ove tvrdnje.
