U ranim jutarnjim satima 30. juna 1908. godine, nebo iznad udaljenog dijela centralnog Sibira, u blizini rijeke Podkamennaya Tunguska, obasjalo je intenzivno svjetlo.
Uslijedio je niz eksplozija koje su srušile preko 80 miliona stabala na površini većoj od 2.000 km². Iako se dogodila u izoliranoj regiji, eksplozija je izazvala seizmičke i atmosferske poremećaje koji su zabilježeni širom Evrope i Azije. Ipak, tek godinama kasnije svijet je saznao šta se zapravo dogodilo.
"Nebo se rascijepilo i sve je gorjelo"
Stanovnici udaljenih naselja pričali su o vatrenoj kugli koja je preletjela nebo, praćena jakim zvukovima sličnim grmljavini i udarnim valovima koji su obarali ljude sa nogu. Jedan od svjedoka, Evenk po imenu Čučan, opisao je kako je "nebo puklo, i veliki vatreni val prešao je iznad šume. Cijelo tijelo mi je bilo u plamenu."
A Fascinating Historical Event - The Tunguska Event of 1908
— Càirn Globél (@CairnGlobel) January 28, 2025
On June 30, 1908, a massive explosion occurred in a remote part of Siberia, near the Podkamennaya Tunguska River. Known as the Tunguska Event, it is one of the largest impact events in recent history, yet it left no… pic.twitter.com/8LP0FoQAGY
U Irkutsku, gradu udaljenom skoro 1.000 kilometara, seizmografi su registrovali potrese, dok su u Londonu i drugim evropskim gradovima naučnici primijetili neobično svijetle noći – vjerovatno uzrokovane česticama u gornjoj atmosferi.
Koliko je bila snažna eksplozija?
Tunguska eksplozija imala je procijenjenu snagu između 10 i 15 megatona TNT-a. Za poređenje, atomska bomba bačena na Hirošimu 1945. imala je snagu od oko 15 kilotona – dakle Tunguska je bila čak 1.000 puta jača.
Eksplozija je razorila šumu u obliku leptira – drveće je oboreno u zračnoj putanji eksplozije, dok su stabla tačno ispod mjesta detonacije ostala uspravna, ali potpuno ogoljena.
Misterija bez kratera: Zašto nema udarne rupe?
Uprkos nevjerovatnoj razornoj moći, na mjestu eksplozije nije pronađen nikakav udarni krater. Ova činjenica zbunjivala je naučnike desetljećima. Prva ozbiljna ekspedicija, koju je predvodio ruski naučnik Leonid Kulik, stigla je tek 1927. godine.
Umjesto kratera, istraživači su zatekli potpuno spljoštenu šumu i izgorjele tragove. Zaključak: objekt je eksplodirao u atmosferi, nekoliko kilometara iznad tla – što je stvorilo efekat "zračne eksplozije".
Šta je izazvalo eksploziju?
1. Meteoroid ili asteroid
Prema najprihvaćenijoj teoriji, eksploziju je izazvao kameni meteoroid prečnika oko 50 metara, koji je ušao u atmosferu velikom brzinom (oko 27.000 km/h) i eksplodirao na visini od 5 do 10 kilometara.
2. Ledeni fragment komete
Drugi naučnici vjeruju da je eksploziju mogla izazvati kometa sačinjena od leda i plinova, koja bi isparila prilikom ulaska u atmosferu – ostavljajući vrlo malo fizičkih tragova.
3. Antimaterija ili crna rupa
Teorije na rubu nauke uključuju eksploziju antimaterije u kontaktu sa materijom ili čak prolazak mikroskopske crne rupe kroz Zemlju. Iako zanimljive, ove hipoteze nemaju dovoljno dokaza.
4. Vanzemaljski brod?
Jedna od popularnih pseudonaučnih teorija tvrdi da se radi o katastrofi svemirskog broda, što je inspirisalo brojne knjige i serije. Ipak, bez ikakvih čvrstih dokaza.
Značaj za savremenu nauku
Tunguska eksplozija je ključna za razumijevanje potencijalnih prijetnji iz svemira. Današnji naučnici koriste ovaj događaj kao model za procjenu efekata udara asteroida na Zemlju.
Zahvaljujući ovom slučaju, postala je očita potreba za praćenjem objekata bliskih Zemlji (NEO). NASA i ESA danas posmatraju hiljade asteroida čije bi orbite mogle ugroziti Zemlju u budućnosti.
Zanimljivosti i pop-kultura
- Svjetski dan asteroida (30. juni) obilježava se baš na godišnjicu Tunguske eksplozije.
- Tunguska je inspirisala videoigre poput Call of Duty: Black Ops i X-Files epizode.
- U literaturi, često se koristi kao metafora neobjašnjive katastrofe.
Hoće li se ponoviti?
Tunguska eksplozija nas podsjeća koliko je planeta ranjiva na nebeske objekte. Naučnici procjenjuju da se događaji slične jačine dešavaju jednom u 300 do 1.000 godina.
Iako danas imamo bolje sisteme za praćenje, događaji poput Tunguske ostaju opomena da svemir nije tako miran kako se čini. A šta se tačno dogodilo tog jutra 1908. godine možda nikada nećemo znati do kraja.
