Gazi Husrev-begova medresa, smještena u srcu sarajevske čaršije, najstarija je obrazovna institucija u Bosni i Hercegovini.
Osnovana 8. januara 1537. godine, ova prestižna škola nosi ime svog osnivača, Gazi Husrev-bega, unuka turskog sultana Bajazida II, koji je bio jedan od najistaknutijih i najpoznatijih vladara osmanske Bosne.
Prvobitno ime je nosila po imenu Gazi Husrev-begove majke, turske princeze iz Seldžučkog sultanata, u čiju slavu je i sagrađena, Seldžuklija.
Medresa je arapska riječ za škole kao obrazovne institucije, svjetovne ili vjerske (bilo koje vjere), bilo za osnovno, više ili visoko obrazovanje.
Kroz četiri stoljeća postojanja, medresa je postala simbol obrazovanja, kulture i duhovnosti, a njen značaj daleko premašuje okvire prosvjetnih institucija.
Elitna obrazovna ustanova
Medresa je osnovana u vrijeme osmanske vladavine, kada je Bosna bila pod kontrolom Osmanskog carstva, a za to vrijeme je bila najvažnija obrazovna ustanova u zemlji.
Smještena u sarajevskoj čaršiji, koja je bila centar trgovine i kulture, medresa je od samog početka imala ključnu ulogu u obrazovanju mladih ljudi.
Sam Gazi Husrev-beg bio je velikodušan vakif koji je osigurao ne samo izgradnju medrese, već i mnoge druge projekte u Sarajevu, kao što su Gazi Husrev-begova džamija, bezistan, karavan-saraj i mnoge druge važne građevine.
Monumentalna građevina
Za projektovanje medrese, Gazi Husrev-beg se odlučio za arhitektu iz Tabriza, Perzijanca Adžema Esira Alija, koji je bio najpoznatiji arhitekta tog vremena. Zadatak izgradnje, prema njegovom nacrtu, povjeren je dubrovačkim majstorima i domaćim neimarima, koji su koristili bosanski kamen i olovo za gradnju.
Gradnja je završena 1537. godine, kada je medresa postala ne samo centar obrazovanja, već i monumentalna građevina koja je simbolizirala snagu i tradiciju osmanske vladavine u Bosni i Hercegovini.
Medresa je poznata i pod imenom Kuršumli medresa zbog svojih karakterističnih olovnih kupola, što je bila specifičnost tadašnje arhitekture.
Zgrada medrese je kompaktna, skladna i monumentalna, a u svom srcu ima prostranu dershanu (predavaonicu), koja je bila glavno mjesto za nastavu i okupljanje učenika. Bočne prostorije služile su kao učeničke spavaone.
Medresa je, od svog osnivanja pa do danas, sačuvala svoj autentični izgled i čini neizostavan dio sarajevskog kulturnog pejzaža te je proglašena i nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Propisi određeni Vakufnamom
Jedan od ključnih aspekata Gazi Husrev-begove medrese bila je njena povezanost s vakufnamama, pravnim dokumentima koji su temeljili rad svih institucija koje je osnivač uvakufio.
Vakufnama iz 1531. godine obuhvatala je džamiju, imare, hanikah, a druga vakufnama iz 1537. godine bila je specifično posvećena izgradnji Kuršumli medrese. Ove vakufname ne samo da su regulirale finansije, već su postavljale i detaljne propise o radu i organizaciji svih institucija unutar vakufa.
Gazi Husrev-beg je u svojim vakufnamama precizno opisao kako bi trebala funkcionirati medresa, ko će biti odgovoran za nastavu, administraciju i održavanje objekata, te kako će se distribuirati sredstva za funkcioniranje škola, džamija i drugih objekata.
Zanimljivo je da je vakufnama sadržavala i plan za zapošljavanje 46 radnika unutar vakufa, uključujući pozicije za nastavnike, upravitelje, čistače i druge potrebne funkcije.
Vakufname su također omogućile otvaranje prve medresanske biblioteke, koja je sadržavala najpoznatije knjige tog vremena, čime je medresa postala ne samo obrazovna, već i kulturna institucija koja je pružala znanje i intelektualnu bazu svojim studentima i širem društvu.
U korak s vremenom
Gazi Husrev-begova medresa bila je najvažnija obrazovna ustanova u Bosni i Hercegovini tokom osmanske vladavine, a njeni učenici su postajali alimi, imami, muftije, filozofi i umjetnici.
Tokom svoje historije, medresa je bila ključna za obrazovanje generacija učenih ljudi, a njena reputacija kao elitne obrazovne ustanove bila je neupitna.
Učenici Gazi Husrev-begove medrese, pored islamskih nauka, izučavali su i druge oblasti, prilagođavajući nastavu potrebama društva i vremena. Medresa je u tom smislu bila u punom naučno-pedagoškom dosluhu s okolnostima vremena u kojem je djelovala.
Institucija koja je oblikovala intelektualni okvir društva
Učenici su sticali sveobuhvatno obrazovanje, od teoloških do filozofskih, pravnih i književnih disciplina, čineći medresu institucijom koja je oblikovala intelektualni okvir društva.
Godine 1921., medresa je ujedinjena s Hanikahom, prostorom u kojem su se školovali derviši, stvarajući jedinstvenu obrazovnu instituciju koja je nastavila svoju misiju obrazovanja i kulturnog uzdizanja.
Nakon 1940. godine, nastava je premještena u Đulagin dvor, a prostor Kuršumli medrese preuzet je za Muzej 'Gazi Husrev-beg', posvećen velikanu koji je omogućio njen osnivanje i razvoj.
Muzej posvećen velikanu Gazi Husrev-begu
Danas, Kuršumli medresa, koja je postala muzejski kompleks, nudi posjetiteljima uvid u bogatu historiju Gazi Husrev-bega, njegovog vakufa i samog obrazovnog sistema.
Muzej je organiziran u osam tematskih cjelina raspoređenih po nekadašnjim učeničkim sobama medrese.
U centralnoj prostoriji Kuršumli medrese - dershani (predavaonici) smještena je kolekcija raritetnih predmeta Gazi Husrev-begovog vakufa, tu je i soba sa instrumentima za određivanje vremena (muvekkithana), soba sa starim fotografijama Gazi Husrev-begovog vakufa, kao i soba posvećena stradanju objekata Vakufa tokom opsade Sarajeva od 1992. do 1995. godine.
Ovaj muzejski kompleks ne samo da čuva historiju, već i pokazuje nevjerovatnu ulogu koju je medresa imala u obrazovanju, kulturi i društvenom životu Sarajeva i Bosne i Hercegovine.
Medresa danas: Život u internatu
Gazi Husrev-begova medresa danas djeluje kao srednja škola sa četverogodišnjim djelovanjem. Nastava se izvodi na bosanskom jeziku po Nastavnom planu i programu koji donosi Rijaset Islamske zajednice Bosne i Hercegovine, a odobrava Ministarstvo obrazovanja i nauke Kantona Sarajevo.
Svršenici Gazi Husrev-begove medrese mogu nastaviti školovanje na bilo kojem fakultetu u Bosni i Hercegovini i na mnogim fakultetima u inostranstvu, posebno u islamskom svijetu.
Medresa je škola internatskog tipa i, u pravilu, svi redovni učenici stanuju u internatu što njenim učenicima i učenicama, pored redovne nastave, omogućava raznovrsne vannastavne aktivnosti kroz različite sekcije i klubove.
Posebno su se na tom planu afirmirali horska sekcija, koja ima desetak snimljenih audio i video kaseta ilahija i kasida, te list Zemzem koji kontinuirano izlazi od 1968. godine.
Gazi Husrev-begova medresa djeluje kao jedinstvena škola sa muškim i ženskim odjeljenjima.
Nastavlja misiju
Gazi Husrev-begova medresa nije samo najstarija obrazovna institucija u Bosni i Hercegovini, već i živi spomenik tradiciji obrazovanja, kulture i duhovnosti koji je prešao četiri stoljeća.
Kroz svoje vakufname i arhitektonsku baštinu, medresa je ostavila neizbrisiv trag u historiji Sarajeva i šire.
Danas, iako je prošla kroz mnoge promjene i izazove tokom svoje duge historije, kao moderna obrazovna ustanova, i dalje nastavlja svoju misiju - pružanje kvalitativnog obrazovanja, ali i očuvanje kulturnog i intelektualnog naslijeđa.
Gazi Husrev-begova medresa ostaje simbol ne samo prošlih vremena, već i svjetionik za buduće generacije, povezujući tradiciju i savremenost u jedinstvenoj sinergiji koja čini temelj obrazovanja u Bosni i Hercegovini.
