U posljednjim mjesecima 2020. u Republici Srpskoj važeća je Strategija za borbu protiv korupcije već bila u drugoj polovini svog predviđenog trajanja od 2018. do 2022. godine, ali tijelo koje se trebalo brinuti o njenoj provedbi još nije bilo formirano jer procedure izbora članova nisu bile završene, piše Detektor.ba.
Uz to, vlasti javnosti nisu predstavile rezultate provedbe ove, ali niti prethodne Strategije. Umjesto redovnih nadgledanja i izvještaja, javnost nema nikakvih informacija, kaže Ivana Korajlić, izvršna direktorica Transparency Internationala u Bosni i Hercegovini (TI BiH).
“Već je isteklo pola perioda Strategije, a Komisija je tak sada formirana”, kaže ona i dodaje kako je “Startegija svrha sama sebi”.
“Postavljaju se ambiciozni ciljevi, spisak želja koji bude ambiciozan i širok, prepozna se ono što je bitno, postave se nosioci aktivnosti, ali na kraju, manje-više, na tome ostane”, kaže ona i objašnjava da je potrebno pokrenuti izmjene zakona koji su stavljeni kao prioriteti u Strategiji.
“Samo od sebe se sigurno neće desiti”, dodaje Korajlić.
Strategiju za borbu protiv korupcije u periodu od 2018. do 2022. godine prati Akcioni plan, u kojem je navedeno kako će se Strategija tačno primjenjivati. Provođenje ovog plana trebalo je da prati Komisija za borbu protiv korupcije, ali umjesto da je formirana neposredno nakon usvajanja Strategije ili najkasnije početkom 2019, to se desilo gotovo dvije godine kasnije, u decembru 2020.
U Ministarstvu pravde, koje je bilo zaduženo za formiranje Komisije, pojašnjavaju za Balkansku istraživačku mrežu Bosne i Hercegovine (BIRN BiH) da je razlog kašnjenja nemogućnost popunjavanja Komisije iz reda nezavisnih članova, prije svega iz medija. Predviđeno je da jedan član Komisije, koja broji 23 člana, uglavnom po službenoj dužnosti, bude iz reda novinara u Republici Srpskoj. U Ministarstvu pravde RS-a tvrde da se na prvi konkurs, raspisan u februaru 2019. godine, nije javio niko od novinara ko ispunjava tražene uslove.
“Tek nakon drugog javnog poziva, raspisanog dana 9. septembra 2020. godine, ispunjeni su svi formalni uslovi i Komisija je formirana”, pojašnjavaju u Ministarstvu pravde RS-a.
Oni tvrde da je cijela procedura izbora nezavisnih članova Komisije urađena transparentno, kao i da su javni pozivi za popunu Komisije bili objavljeni u dnevnim novinama i na stranici Ministarstva.
Sa njihovim tvrdnjama ne slažu se u Transparency Internationalu BiH. Oni za BIRN BiH svjedoče da su željeli aktivno da učestvuju i prate izbor članova Komisije, ali da im to nije bilo omogućeno.
Korajlić objašnjava da se Transparency International, kao nevladina organizacija, prijavio na prvi konkurs, da su tek nakon godinu dana obaviješteni da je konkurs poništen, ali i da nikada nisu obaviješteni da je ponovo raspisan.
“Koliko god smo pratili kada će konkurs biti ponovo raspisan, nismo ga pronašli na stranicama Ministarstva pravde. Slično je bilo i za prethodni saziv, gdje smo se mi dva puta prijavljivali, poništavan je konkurs, a treći put kada je raspisan, objavili su ga na stranici Ministarstva na dan kada je istekao”, kaže ona i objašnjava kako Komisija broji ogroman broj članova, od kojih je većina tu po službenoj dužnosti.
“Komisija je tu samo da prati provodbu Strategije. Ovi, pod navodnicima nezavisni članovi, tu su samo da prate i mi tu nemamo nikakva očekivanja”, kaže Korajlić.
Pozicija za novinare usporila formiranje Komisije
Novinari koji su željeli da budu dio Komisije za borbu protiv korupcije morali su da ispune nekoliko uslova – da budu državljani BiH i RS-a, da nisu osuđivani za krivično djelo i da se bave istraživačkim novinarstvom u oblasti borbe protiv korupcije, pojasnili su u Ministarstvu pravde Republike Srpske.
Kao predstavnik novinara u Komisiji, na kraju je izabrana Milijana Kos, urednica i novinarka “Alternativne televizije” iz Banjaluke, televizije čije izvještavanje se smatra, na osnovu analiza medijskog sadržaja, nekritičkim prema vladajućoj koaliciji.
Kos je kratko za BIRN BiH rekla da je još rano za bilo kakve reakcije s obzirom da je Komisija tek popunjena i da još nije održana nijedna sjednica.
Poslanik opozicione Srpske demokratske stranke (SDS) u Narodnoj skupštini Republike Srpske (NSRS) Davor Šešić smatra da najbolje o borbi protiv korupcije govori činjenica da Komisija nije formirana dvije godine a da to gotovo niko nije ni primijetio.
“Niko nije primijetio jer Komisija dosad nije ni u prethodnim sazivima ostvarila značajnije rezultate u otkrivanju i sprečavanju korupcije. Da ta komisija postoji samo formalno, najbolje pokazuju propusti Ministarstva pravde prilikom raspisivanja konkursa i brojne neregularnosti, što je dovelo do toga da se Komisija bira dvije godine, a mandat traje četiri godine”, smatra on.
Komisija za borbu protiv korupcije će biti samo formalnost bez suštinskog efekta, smatra Stefan Blagić iz nevladine organizacije “ReStart”.
“Lično bih najsrećniji bio kada bi me demantovali. To ne govorim samo zbog sastava Komisije, koji je krajnje sporan, jer se u samoj Komisiji nalaze ljudi bliski vlasti, nego i zbog činjenice da Komisija nije bila u stanju da se formira više od dvije godine. Kao što je svima jasno, ova vlast nije došla niti blizu ispunjenja deklarativnog cilja – suzbijanja sistemske korupcije u društvu”, kaže Blagić.
Kašnjenje sa izmjenama zakona
U Komisiji su još, kao nezavisni posmatrači, predsjednica Saveza sindikata RS-a Ranka Mišić, predsjednik Unije poslodavaca Republike Srpske Saša Trivić i predsjednik entitetske Unije studenata Stefan Sljepčević.
Trivić kaže da su njegova očekivanja velika. On smatra da Akcioni plan jeste dobro napisan, ali da to ne znači da su rezultati borbe protiv korupcije dobri.
“Nemam ja primjedbi na to što je u Akcionom planu napisano, ali imam očekivanja da to što je napisano donese nekakve rezultate. Za sada ne vidimo da ima rezultata jer ne vidimo da su aktivnosti koje su urađene dovele do smanjenja korupcije u Republici Srpskoj”, kaže on.
U Ministarstvu pravde Republike Srpske tvrde za BIRN BiH da kašnjenje sa formiranjem Komisije neće bitnije uticati na sprovođenje Strategije za borbu protiv korupcije.
“U toku formiranja ovog saziva Komisije realizovane su inicijative i prethodnih saziva Komisije. Takođe, izrađeni su antikorupcioni zakoni, čijom će se primjenom obezbijediti efikasnija borba protiv korupcije u Republici Srpskoj, a to su Zakon o zaštiti prava suđenja u razumnom roku, koji je stupio na snagu 1. januara 2021. godine, Izmjene i dopune Krivičnog zakonika, kao i Izmjene i dopune Zakona o krivičnom postupku, koji su upućeni u skupštinsku proceduru, a u toku je priprema Zakona o ispitivanju imovine”, odgovorili su iz Ministarstva pravde Republike Srpske.
Ranka Mišić, koja je, kao predsjednica Saveza sindikata RS-a, član posmatrač u Komisiji za borbu protiv korupcije, kaže da je Republici Srpskoj potreban novi zakon koji bi iskorijenio korupciju koja predstavlja prepreku napretku kompletnog društva.
“Insistiramo na pitanju konkursa, da to pitanje bude riješeno, da posao dobijaju najbolji. Sfera rada je naš prioritet i sve oko rada i zapošljavanja. Tu je naša uloga najveća”, kaže ona.
Akcioni plan je predvidio rad na izmjenama nekih od ključnih zakona, od kojih je jedan Zakon o sprečavanju sukoba interesa u organima vlasti Republike Srpske. Korajlić tvrdi da se već kasni sa svim ključnim aktivnostima u borbi protiv korupcije a koje su predviđene i Akcionim planom.
“Tu posebno mislim na dio koji se odnosi na jačanje zakonskog okvira i unapređenje Zakona o sukobu interesa. To su sve stvari koje su navedene kao prioriteti u Akcionom planu, a vidimo da nema volje da se radi na tome”, kaže Korajlić.
Upravno nedostatak zakona koji bi spriječili i suzbili korupciju razlog je povećanja korupcije, smatra novinar Željko Raljić. Borba protiv korupcije u Republici Srpskoj nije na čekanju od 2019. godine, kada je započela procedura izbora članova Komisije za borbu protiv korupcije, već decenijama, smatra on.
“Loša zakonska regulativa, nedostatak političke volje, kontrolisano pravosuđe i policija kao njegova produžena ruka, sve su to faktori koji posredno i neposrednu utiču na to da korupcija iz godine u godinu divlja, uprkos mehanizmima i procedurama koje stoje na raspolaganju za njeno neutralisanje i svođenje na razumnu mjeru”, kaže Raljić.
Prema posljednjem izvještaju o percepciji korupcije Transparency Internationala, BiH je nazadovala i sada je posljednja zemlja u Zapadnom Balkanu. Odsustvo napretka i direktne blokade unapređenja zakonskog okvira za sprečavanje sukoba interesa, finansiranja političkih partija, zaštite “zviždača”, javnih nabavki, samo potvrđuje potpunu zarobljenost države i institucionalnog okvira, stoji u izvještaju.
Direktnu posljedicu duboko ukorijenjene korupcije, odnosno namjere da se po svaku cijeni spriječi razotkrivanje korupcije i pozivanje na odgovornost, navodi se u izvještaju, predstavljaju učestala kršenja ljudskih prava, na šta ukazuju i međunarodni akteri, posebno u kontekstu restrikcije slobode okupljanja u Republici Srpskoj, što je više puta pominjano i u izvještajima Evropske komisije.
