Teleskop James Webb (JWST) je najnapredniji svemirski teleskop ikada napravljen, dizajniran da pruži revolucionarne uvide u rane faze svemira, egzoplanete i formiranje zvijezda i galaksija.
Ovaj teleskop, koji je lansiran 25. decembra 2021. godine, predstavlja zajednički poduhvat NASA-e, Evropske svemirske agencije (ESA) i Kanadske svemirske agencije (CSA).
Ključne karakteristike teleskopa
James Webb je konstruisan da bude nasljednik Hubbleovog teleskopa, ali s mnogo većim mogućnostima. Njegove glavne karakteristike uključuju
- Ogromno ogledalo – Glavno ogledalo teleskopa Webb ima prečnik od 6,5 metara, sastavljeno od 18 šesterokutnih segmenata napravljenih od berilijuma i presvučenih tankim slojem zlata. Ovaj dizajn omogućava mu da prikupi daleko više svjetlosti nego Hubble, čime može vidjeti mnogo udaljenije i slabije objekte.
- Infracrvena osjetljivost – Za razliku od Hubblea, koji uglavnom posmatra u vidljivom i ultraljubičastom spektru, Webb je optimizovan za infracrveno svjetlo. To mu omogućava da vidi kroz gasne oblake i prati svjetlost drevnih galaksija koja je zbog širenja svemira pomjerena ka infracrvenom spektru.
- Lokacija na Lagrangeovoj tački 2 (L2) – Umjesto kruženja oko Zemlje, poput Hubblea, Webb se nalazi na udaljenosti od oko 1,5 miliona kilometara u tzv. L2 tački, gdje gravitacijske sile Zemlje i Sunca stvaraju stabilno okruženje za teleskop. Ova lokacija omogućava bolju vidljivost svemira i smanjuje smetnje od Zemljinog zračenja.
- Ogroman štit od sunca – Da bi se zaštitio od toplote Sunca, Mjeseca i Zemlje, teleskop koristi višeslojni štit veličine teniskog terena. Ovaj štit održava instrumente na ekstremno niskim temperaturama, ispod -230°C, što je ključno za detekciju slabih infracrvenih signala.
Šta je Webb otkrio?
Od početka rada, James Webb je donio brojne spektakularne snimke i naučne uvide:
- Najstarije galaksije – Webb je otkrio galaksije koje su nastale samo 200-300 miliona godina nakon Velikog praska, što je ranije nego što se mislilo da su prve galaksije mogle nastati.
- Atmosfere egzoplaneta – Zahvaljujući spektroskopiji, teleskop je analizirao sastav atmosfere udaljenih planeta, otkrivajući prisustvo vode, ugljen-dioksida, pa čak i mogućih znakova hemikalija koje bi mogle ukazivati na život.
- Detaljne slike maglina i zvjezdanih rasadnika – Webb je snimio nevjerovatno detaljne slike maglina poput Orionove i Magline Tarantula, gdje se rađaju nove zvijezde.
- Kolizije galaksija i crne rupe – Proučavao je sudare galaksija i supermasivne crne rupe u njihovim jezgrima, omogućavajući bolje razumijevanje evolucije svemira.
Zanimljivosti o James Webbu
- Webb nije dobio ime po naučniku, već po bivšem administratoru NASA-e – James E. Webb je bio administrator NASA-e tokom ključnih godina razvoja Apollo programa.
- Teleskop je skoro otkazan zbog troškova – Razvoj Webba je trajao decenijama i koštao je oko 10 milijardi dolara. Zbog kašnjenja i povećanja troškova, program je nekoliko puta bio blizu gašenja.
- Samo jednom može biti postavljen – Za razliku od Hubblea, koji su astronauti mogli servisirati u orbiti, Webb se nalazi predaleko da bi se popravljao, što znači da mora funkcionisati besprijekorno.
- Zlato na ogledalu – Svaki segment ogledala prekriven je slojem zlata debljine 100 nanometara, što poboljšava reflektivnost za infracrveno svjetlo. Ukupno zlato na teleskopu težilo bi kao zlatna kovanica!
Budućnost istraživanja
James Webb će nastaviti da istražuje svemir najmanje do 2030-ih, a naučnici se nadaju da će njegov rad odgovoriti na neka od najdubljih pitanja o porijeklu svemira, mogućem životu na drugim planetama i evoluciji galaksija.
Ovaj teleskop nije samo tehnološko čudo, već i podsjetnik na ljudsku radoznalost i težnju ka razumijevanju beskrajnog univerzuma.
