U zapadnim zemljama sve se više raspravlja o potrebi smanjenja zavisnosti od američke vojne industrije. Ova tema je posebno aktuelna nakon što je administracija Donalda Trampa jasno poručila Evropi da mora preuzeti veći dio tereta vlastite odbrane.
Međutim, da budemo jasni – to je jedino što je rečeno ili učinjeno.
Ukrajina, koja nikada nije bila članica NATO-a, bila je pod pritiskom da prati američke smjernice. No, ogromna i ključna vojna podrška SAD-a obnovljena je čim je predsjednik Zelenski pristao na prekid vatre pod američkim uslovima. Dok ovo pišemo, Ukrajina se i dalje bori uz stalni dotok američkog oružja i podršku američkih obavještajnih službi.
Što se tiče punopravnih NATO saveznika u Evropi, ne postoji razlog za sumnju da bi ih SAD napustile u slučaju ruskog napada. No, više se ne može očekivati da evropske zemlje troše novac isključivo na socijalne programe dok se oslanjaju na američkog poreskog obveznika za vlastitu sigurnost, piše BBC.
Kako je u privatnom razgovoru rekao američki ministar odbrane Pit Hegset, to je „patetično“. U javnosti je bio diplomatskiji:
„Evropski kontinent zaslužuje da bude slobodan od agresije, ali oni koji tamo žive treba da najviše ulažu u sopstvenu odbranu. To je zdrav razum. Vi branite svoj komšiluk, a Amerikanci će biti tu da vam pomognu.“
Teško je tražiti više od saveznika.
Najgore što Evropu može zadesiti je preusmjeravanje dijela američkih snaga na druge frontove, što je u potpunosti logično.
Mit o „isključenju“ američkog oružja
Špekulacije o tome da bi Tramp mogao odustati od NATO člana 5 ili čak uskratiti tehničku podršku za američko oružje nemaju temelja.
Posebno je popularna teorija zavjere da američki F-35 borbeni avioni imaju „kill switch“ – tajni mehanizam koji bi SAD-u omogućio da ih isključi na daljinu. Ovo nije ništa drugo do spekulacija, iako je tačno da F-35 zahtijeva američke rezervne dijelove i tehničku podršku.
Bivši šef Airbusa, Tomas Enders, kaže:
„Niko više ne vjeruje da će Tramp poštovati član 5 ako Putin napadne. Apsolutno je imperativ da se oslobodimo zavisnosti od američkih sistema što prije.“
No, ova izjava ignoriše ključnu činjenicu:
F-35 je jedini dostupan borbeni avion pete generacije na zapadnom tržištu.
Evropske alternative, poput Eurofighter Typhoona ili budućeg Tempesta, jednostavno nisu ni blizu istog tehnološkog nivoa.
Američki sistemi su ključni – htjeli mi to ili ne
Pored borbenih aviona, mnogi zagovaraju zamjenu američkih sistema naoružanja evropskim alternativama.
Primjer za to je Patriot protivvazdušni sistem, koji se u Ukrajini pokazao izuzetno efikasnim – oborio je čak i ruske hipersonične rakete Kinzhal i Zircon.
Umjesto njega, predlaže se francusko-italijanski SAMP/T, za koji Tomas Enders tvrdi da bi bio jednako dobar.
Još jedan često pominjan primjer evropske vojne tehnologije je Storm Shadow krstareća raketa, koja se obično opisuje kao francusko-britanska saradnja.
Međutim, realnost je drugačija – Storm Shadow je zapravo francuska raketa sa britanskom bojevom glavom.
Ali čak ni to ne znači da je u potpunosti nezavisna od SAD-a.
Prava prepreka evropskoj vojnoj nezavisnosti: ITAR
Najveći problem za evropsku nezavisnost od SAD-a zove se ITAR (International Traffic in Arms Regulations).
ITAR je skup američkih zakona koji regulišu sve vojne i dvonamjenske tehnologije koje se nalaze na United States Munitions List (spisku američkih vojnih proizvoda).
Ovo znači da:
Gotovo svaki napredni evropski sistem sadrži američke komponente, softver ili tehnologiju
Države koje žele da koriste te komponente moraju poštovati američka pravila
Bez američkog odobrenja, proizvodnja i prodaja tih sistema je ograničena
Pokušaji proizvodnje „ITAR-free“ oružja su rijetki.
Jedan od rijetkih primjera je britanska raketa ASRAAM Block 6, koja koristi britanski umjesto američkog sistema za navođenje.
Drugi je „Black Shaheen“ – specijalna verzija Storm Shadow-a koju je Francuska prodala Egiptu uprkos protivljenju SAD-a.
Ali ovakvi slučajevi su izuzeci, a ne pravilo.
Koliko bi koštala evropska nezavisnost?
Ako Evropa, Kanada i UK zaista žele da budu potpuno nezavisni od američke vojne industrije, to nije nešto što se može postići jednostavnom promjenom dobavljača.
Prema profesoru Justinu Bronku iz britanskog Royal United Services Institute, odgovor na pitanje „Šta bi bilo potrebno za potpunu nezavisnost od Amerikanaca?“ glasi:
„Decenija ogromnih ulaganja…“
Drugim riječima, potrebno je:
Razviti sopstvene borbene avione pete generacije (što trenutno ne postoji)
Razviti evropske PVO sisteme koji mogu zamijeniti Patriot
Izgraditi sopstvenu industrijsku i tehnološku bazu, oslobođenu američkih komponenti
Sve to zahtijeva ogromna sredstva, vrijeme i političku volju.
Da li je realna potpuna nezavisnost od SAD-a?
Ideja da Evropa može brzo postati vojno nezavisna od SAD-a je nerealna.
Razlozi su:
Tehnološka zavisnost od američkih komponenti (ITAR regulativa)
Američka vojna dominacija u strateškim sistemima (F-35, Patriot)
Ogromni troškovi razvoja sopstvenih alternativa
Dok bi bilo mudro da Evropa poveća vlastite kapacitete i diversifikuje snabdijevanje, potpuna nezavisnost u skorije vrijeme nije moguća bez decenije ulaganja i političkog konsenzusa.
Dakle, dok evropski lideri možda sanjaju o oslobađanju od američkog oružja, realnost je da su još daleko od toga.
