Nadimke “Lugar” i “Debeli”, bivši logoraš iz Bosanskog Šamca Aljo Hasančević, dobro pamti.
Ove nadimke, koje je prilikom izricanja presude Stanišiću i Simatoviću pred Mehanizmom za međunarodne krivične sudove (MMKS) predsjedavajući sudija Burton Hall naveo kao direktne počinioce zločina u Bosanskom Šamcu, Hasančević se sjeća kao osoba koje su učestvovale u njegovom premlaćivanju 1992. godine.
Hasančević u razgovoru za Balkansku istraživačku mrežu Bosne i Hercegovine (BIRN BiH) kaže da se Lugar zvao Slobodan Miljković, a Debeli Srećko Radovanović, te da su ga oni i još dva vojnika maltretirali nakon zarobljavanja.
“Nas iz Crkvine vraćaju. Lugar referiše Debelom: ‘Komandante, ovo su oni što sam isto ja obavio.’ A onda ovaj Radovanović kaže: ‘A vi ste ovi srećkovići koji ste preživjeli’ i onda pokazuje prstom na mene. Ja sam tad izašao prvi među njih četvoricu i tada sam dobio najveće batine u svom tom logoraškom životu. Znači lično mene je udarao Srećko Radovanović Debeli i Lugar. Bilo ih je još dvojica, njih ne znam”, rekao je Hasančević.
Novinari BIRN-a BiH su analizirali optužnicu u predmetu Stanišić i Simatović, kao i prvu oslobađajuću presudu, odluku o obnovi postupka, te druge haške presude u vezi sa Bosanskim Šamcem, u kojima stoji da su “Lugar”, “Crni” i “Debeli” učestvovali u ubistvu civila zatočenih u skladištu u Crkvini kod Šamca 7. maja 1992. godine.
Hasančević pojašnjava da je djelimično zadovoljan što je presuda osuđujuća i što sadrži važne dijelove koji se dotiču učešća jedinica u zločinima i pod direktnom komandom Stanišića i Simatovića.
“Važno je i u nekim budućim procesima”, kaže Hasančević.
Djelimično zadovoljstvo presudom
Mehanizam je prvostepenom presudom 30. juna konstatovao brojne zločine koje su srpske snage počinile u Hrvatskoj i BiH od 1991. do 1995. godine, a odgovornost Stanišića i Simatovića utvrdio je samo u dijelu koji se odnosi na Bosanski Šamac, odnosno proglašeni su krivim za pomaganje i podržavanje ubistava, deportacije, prisilnog premještanja i progona u ovom gradu.
Konstatovano je da su u martu 1992. pripadnici Jedinice za posebne namjene obučili grupu od 20-ak muškaraca iz Bosanskog Šamca, ali nije nađeno dovoljno dokaza da su optuženi nad tom grupom imali ovlaštenja ili da su im izdavali instrukcije tokom vršenja krivičnih djela.
“No ipak, Pretresno vijeće smatra da su optuženi, time što su obučavali i rasporedili pripadnike Jedinice i lokalne Srbe iz Bosanskog Šamca kako bi oni učestvovali u preuzimanju vlasti u opštini, obezbijedili praktičnu pomoć, što je imalo značajnog uticaja na izvršenje krivičnih djela u Bosanskom Šamcu”, kazao je sudija Burton Hall.
Predsjednik Udruženja logoraša iz Bosanskog Šamca Amir Mehmedović za BIRN BiH je rekao kako je presuda Stanišiću i Simatoviću blaga i da nije kazna visoko koliko su žrtve očekivale, ali se pokazalo da je pravda dostižna.
“Ništa ne može nadomjestiti naše povrede i naše dostojanstvo, koliku god kaznu da dobiju. Ali stigla ih je kazna obojicu”, naveo je Mehmedović.
U dijelu optužnice protiv Stanišića i Simatovića koji se odnosi na Bosanski Šamac stoji da su 11. aprila 1992. ili približno tog datuma, na poziv lokalnih vođa bosanskih Srba, u Bosanski Šamac su iz Republike Srbije stigle srpske snage, konkretno specijalne jedinice Državne bezbjednosti, među kojima su bili Dragan Đordević zvani “Crni”, Srećko Radovanović zvani “Debeli” i Slobodan Miljković zvani “Lugar”.
Slobodan Miljković i Dragan Đorđević su, prema istoj optužnici, zajedno s drugim pripadnicima srpskih snaga, uključujući specijalne jedinice DB Srbije, otišli u Crkvinu, gdje su tukli su zatočene nesrbe i vatrenim oružjem lišili života najmanje 16 zatočenih civila.
Prvostepeno vijeće u ovom predmetu je cijenilo provedene dokaze i iskaze saslušanih svjedoka, od kojih je veći dio bio zaštićen, te utvrdilo činjenične navode za koje prvobitno Stanišić i Simatović bili oslobođeni.
Prema haškim presudama, 17. aprila 1992. vlast u Bosanskom Šamcu nasilno su preuzeli pripadnici paravojnih formacija i srpske policije, kao i da je među pripadnicima formacija bilo Srbijanaca.
“Pretresno vijeće zaključuje da je 30 od tih 50 ljudi došlo iz Srbije, a da su 18 bili mještani, obučavani u Iloku. Među pomenutih 30 bili su pripadnici Jedinice Dragan Đorđević zvani Crni, Aleksandar Vuković zvani Vuk, Slobodan Miljković zvani Lugar”, navodi se u ranijoj presudi Stanišiću i Simatoviću uz zaključak da je Đorđević tokom preuzimanja vlasti u Šamcu bio komandant grupe od 30 ljudi iz Srbije, a da su Debeli i Lugar bili zaduženi za odjeljenja te jedinice.
Šansa srbijanskog Tužilaštva
Mehmedović je dodao da su “Lugar” i “Crni” bili iz Srbije, ali da je pored njih tada u gradu bilo još Srbijanaca koje je organizovala Državna bezbjednost.
“Okupirali su grad u aprilu 1992. i odmah je počelo privođenje i maltretiranje Bošnjaka i Hrvata. Srbijanci su u Bosanskom Šamcu bili do 1993. i otišli su, ali su ostali lokalci”, naveo je Mehmedović.
Ivana Žanić, izvršna direktorica Fonda za humanitarno pravo, naglašava kako su u toku postupka Stanišiću i Simatoviću navedena imena direktnih počinilaca zločina u Bosanskom Šamcu, da se dio njih nalazi na teritoriji Srbije i da Tužilaštvo za ratne zločine sada ima mogućnost da ih procesuira.
“To je ono što zapravo Fond za humanitarno pravo godinama unazad govori da su brojnim presudama Haškog tribunala navedena imena kako direktnih počinilaca zločina tako i njihovih nadređenih i da se oni nalaze u Srbiji. Obaveza Tužilaštva za ratne zločine je sada da zatraži dokaze od Međunarodnog rezidualnog mehanizma, sprovede istragu i podigne optužnicu. Da li će do toga doći u narednom periodu – vidjet ćemo. Dosadašnja praksa nije išla u tom smeru”, mišljena je Žanić.
Presuda čelnicima DB-a Srbije, kako kaže Žanić, je djelimično ispravila nedostatak prve prvostepene presude koju je Haški tribunal donio, a iako Stanišić i Simatović nisu osuđeni kao članovi udruženog zločinačkog poduhvata, ipak je utvrđena odgovornost Jedinice za zločine u Bosanskom Šamcu.
Optužbe o učešću jedinica iz Srbije su navedene i u ranijoj haškoj optužnici protiv Blagoje Simića, nekadašnjeg predsjednika Ratnog predsjedništva i Kriznog štaba, Milana Simića, predsjednika Izvršnog odbora Skupštine, Miroslava Tadića, predsjednika Komisije za razmjenu, te bivših šefova policije u Bosanskom Šamcu Stevana Todorovića i Sime Zarića.
Sa njima je bio optužen i Slobodan Miljković zvani “Lugar” u svojstvu zamjenika komandanta 2. posavske brigade, paravojne jedinice iz Srbije, poznate i kao “Sivi vukovi”, ali je postupak u odnosu na njega obustavljen jer je preminuo prije nego što je mogao biti prebačen u Haag.
Haški tribunal je kasnije osudio Blagoja Simića na 17 godina zatvora, Tadića na osam, a Zarića na šest godina, dok je po sporazumu o priznanju Todorović osuđen na 10, a Milan Simić na pet godina zatvora.
Brojni svjedoci i Tužilaštva i Odbrane, kako je navedeno u presudi Blagoji Simiću, Tadiću i Zariću, posvjedočili su da se za pokolj 16 osoba u Crkvini znalo širom Bosanskog Šamca, a optuženi su svjedočeći u svoju korist za ovaj zločin teretili Lugara kao komandanta “Sivih Vukova”.
“Pretresno vijeće je zaključilo da su Krizni štab i Ratno predsjedništvo znali za ubistva koja su izvršili Lugar, Crni i ostali pripadnici paravojnih snaga. Pretresno vijeće se uvjerilo da je u noći 7. maja 1992. Lugar pobio nesrpske civile u Crkvini, te da je Krizni štab obaviješten o tom pokolju”, stoji u ovoj presudi.
Lugaru je, prema Hasančevićevim riječima, bio nadređen Dragan Đorđević zvani Crni, dok bi Srećka Radovanovića Debelog, kako kaže, prepoznao i kada bi ga danas vidio.
“Kad sam ja zarobljen, on nas je dočekao u ‘Crvenoj beretki’”, kaže Hasančević.
Njegovo zatočenje u logorima u Bosanskom Šamcu, kako priča, trajalo je 15 mjeseci, odnosno od 29. aprila 1992. kada su ga sa grupom civila i zarobili pripadnici DB-a u mjestu Lončari na putu prema Pelagićevu.
“Onda je Srećko naredio: ‘Vodite ih’, oduzeli su nam dokumente, bacili ih tamo u kancelariju, rekao je: ‘Vodite ih u SUP u Šamac’”, kazao je Hasančević.
Prema njegovim riječima, iz Šamca je prebačen u Pelagićevo i logor “Batković”, da bi 1993. dočekao razmjenu.
Načelnik Opštine Šamac Đorđe Miličević nije želio komentarisati presudu, ali kaže kako događaji iz 1990-ih bacaju crnu mrlju na ovu lokalnu zajednicu.
Prema njegovim riječima, trebalo je mnogo snage i energije u poslijeratnom periodu da se odnosi među sva tri naroda koliko toliko poprave, da vlasti nisu zadovoljne stepenom povratka koji može biti veći, ali su danas stvari na više zadovoljavajućem nivou.
“Mogu da kažem zaista da su to nesretni događaji i da su zaista činjeni zločini na području opštine Šamac, i to je činjenica, to su fakti, koje naravno, niti mogu ikada podržati niti mogu stati iz toga”, rekao je načelnik Opštine Šamac.
