Evropa se muči da okonča svoju zavisnost od ruskih energenata više nego ikad, otkako je Moskva pokrenula invaziju na Ukrajinu krajem februara.
U maju se izvršno tijelo 27 članica Evropske unije složilo o planu smanjenja zavisnosti od ruskog gasa za dvije trećine do kraja godine, sa potpunim faznim isključenjem svih ruskih fosilnih goriva planiranim do kraja 2027. Ruski ugalj, već izbačen iz velikog dijela bloka, bit će zabranjen u augustu. Ali, uprkos apelima na zabranu uvoza nuklearnog goriva od strane ukrajinskih aktivista i nevladinih organizacija u ranim danima invazije, van sankcija – a kamoli diskusije o tome – ostao je “Rosatom”, ruski državni nuklearni gigant, piše “Radio Slobodna Evropa” (RSE).
Brisel nije sam u tome. Kad je američki predsjednik Joe Biden u martu stavio zabranu na rusku naftu, gas i ugalj, “Rosatom” nije ni pomenut. Bidenova administracija je razmatrala sankcije protiv “Rosatoma”, ali da se povukla nakon lobiranja nuklearne industrije i planova administracije o uključenju nuklearne energije kao djela tranzicije na čistu energiju, kako je prenio Reuters.
Otisak “Rosatoma” je dubok u globalnom biznisu sa reaktorima i nuklearnim gorivom. Ta vrsta ekonomskog utjecaja može da objasni kako je ruska nuklearna energija “uspjela da ostane van fokusa javnosti” tokom razgovora o sankcijama, kako je za RSE rekla Oksana Ananjeva, analitičarka energetske politike ukrajinske nevladine organizacije “Ecodia”, jednog od potpisnika apela upućenog u martu Bodenu i liderima EU.
"Jedan od razloga za to je svakako veliko oslanjanje na uran i nuklearno gorivo jer se većina od 32 zemlje koje koriste nuklearnu energiju oslanjaju na Rusiju u nekom dijelu svog lanca snabdijevanja nuklearnim gorivom", objašnjava Ananjeva.
Šta kažu brojevi
Ruska nuklearna moć širi se dobrano dalje od njenih granica. Od 439 operativnih nuklearnih reaktora u svijetu u 2021., 38 su bili u Rusiji, dodatnih 42 napravljeni od ruske tehnologije, a još 15 pod izgradnjom uz pomoć ruske tehnologije, prema studiji Centra za globalnu energetsku politiku Univerziteta Columbia objavljenoj krajem maja.
Rusija je također izvor urana, ključnog sastojka nuklearnog goriva. Evropa dobija oko 20 posto svog urana od Rusije, SAD 16, a 30 posto dva bliska partnera Moskve Kazahstan i Uzbekistan, navodi RSE.
Rusija je 2020. posjedovala 40 posto ukupne infrastrukture za konverziju urana u svijetu i 46 posto ukupnog globalnog kapaciteta za bogaćenje urana 2018., prema izvještaju Univerziteta Kolumbija.
Preispitivanje nuklearne energije EU
Posljednjih godina navodi se da je “Rosatom” dio lobiranja industrije nuklearne energije da se EU ubijedi da prihvati nuklearnu energiju dok blok razmatra kako da se brže odmakne na čišće energije.
Prema Greenpeacu, novi nuklearni kapaciteti EU mogli bi da vrijede 500 milijardi eura u potencijalnim investicijama.
EU se bori da ispuni svoj cilj da nulte emisije štetnih gasova do 2050. kako bi se spriječilo katastrofalno globalno zagrijavanje. Dio tog procesa je definisanje šta jeste, a šta nije zelena investicija. Lideri u Briselu traže odobrenje EU članica i Evropskog parlamenta da uključe nuklearnu energiju kao održivu investiciju u svoju politiku “taksonomije” za označavanje zelenih investicija.
Greenpeace je optužio “Rosatom” da koristi lobi veze – za koje je ova organizacija rekla da podsjećaju na “ruske lutke na rasklapanje” – da pogura uključivanje nuklearne energije u taksonomiju održivih investicija, kao što su to uradili “Gasprom” i “LUKoil” da uključe fosilni gas. U izvještaju objavljenom sredinom maja Greenpeace je rekao da da su se ruske energetske kompanije, uključujući “Gasprom”, srele sa komesarima EU i višim zvaničnicima posredno ili direktno najmanje 18 puta otkako je Evropska komisija objavila svoj akcioni plan o održivim finansijama u martu 2018.
“Rosatom” se nada da će izgraditi nove nuklearne reaktore. Mađarska, uveliko zavisna od ruskog gasa i nafte, usprotivila se predloženoj zabrani ruske energije EU. Također planira da sa “Rosatomom” izgradi nove reaktore u svojoj elektrani “Paks”. Projekt, dodijeljen “Rosatomu” 2014. bez tendera, često se pominje kao znak toplih odnosa između mađarskog premijera Viktora Orbana i ruskog predsjednika Vladimira Putina.
U međuvremenu je Finska u maju objavila da se povlači iz planiranog projekta o izgradnji reaktora sa “Rosatomom”, pozivajući se na kašnjenja i povećane rizike zbog rata u Ukrajini. “Rosatom” je rekao da će tražiti kompenzaciju zbog “nezakonitog poništenja” ugovora.
Ruska invazija erodirala je neke od sporazuma o saradnji između “Rosatoma” i drugih nuklearnih giganata, navodi RSE.
Njemački “Siemens” nedavno je rekao da je obustavio “sve nove poslove” sa Rusijom ali da će ispoštovati već naručene nuklearne projekte sa “Rosatomom”.
Francuski “Framatom” do sada je odbijao da okonča svoju saradnju sa “Rosatomom”. Dvije kompanije su prošlog decembra objavile potpisivanje sporazuma o “strateškoj saradnji” da prošire napore u razvoju nuklearnog goriva i tehnologija.
Dok je više od 1.000 zapadnih kompanija ili suspendovalo ili okončalo operacije u Rusiju zbog invazije na Ukrajinu, “Framatom” ne deluje spremno da im se priključi. Iz kompanije su rekli za RSE da je sporazum objavljen prošlog decembra i dalje na snazi, ali da “pažljivo prate situaciju u Rusiji i razvoj sankcija”.
Pozicija “Rosatoma” na evropskom nuklearnom tržištu je “rutinski precijenjena”, tvrdi vodeća lobi grupa u Evropi za nuklearnu energiju.
“Prema Agenciji za snabdijevanje Euratom, 18 elektrana od 103 u EU, koje predstavljaju oko 10 posto evropskog bruto nuklearnog kapaciteta, zavise od snabdijevanja ruskim gorivom”, navela je u saopštenju poslanom RSE “Nuklearevropa”, dodajući da se to tiče nekih operatera u Bugarskoj, Češkoj, Mađarskoj, Slovačkoj i jednog (od dva) u Finskoj.
Vašington je obećao pomoć Češkoj u diversifikaciji goriva za njenih šest ruskih reaktora. Američki “Westinghouse” – koji je potpisao ugovor sa Ukrajinom o snabdijevanju gorivom za njene sve četiri nuklearne elektrane – i “Framatom” trebalo bi da počnu da isporučuju nuklearno gorivo elektrani “Temelin” 2024, kako je objavljeno u aprilu.
Polako ali sigurno, udio nuklearnog goriva u Evropi opada, rekla je Ananjeva za RSE.
"Od 13 zemalja EU koje koriste nuklearne elektrane samo tri – Bugarska, Slovačka i Mađarska – koriste isključivo rusko gorivo za svu svoju proizvodnju. Finska i Češka su uspješno diversifikovale snabdijevanje gorivom koristeći ono koje proizvodi “Westinghousea” pa Ukrajina nije jedina zemlja koja vodi primjerom u ovom slučaju", istakla je ona.
