Od početka rada administracije Joea Bidena, predsjednika Sjedinjenih Američkih Država (SAD), postoji povećan nivo koordinacije, konsultacija i angažovanja između Evropske unije(EU) i SAD uopšte, po brojnim pitanjima spoljne i bezbjednosne politike, uključujući različite režime sankcija.
Potvrdio je to za Radio Slobodna Evropa(RSE) Peter Stano, portparol Evropske komisije, koji objašnjava da EU nikad javno ne komentariše moguće, planirane ili tekuće rasprave o sankcijama u Evropskom savjetu, „jer su ti razgovori povjerljivi do donošenja odluke koja se potom propisno saopštava”.
„Već godinama imamo spreman režim sankcija koji mi zovemo ‘okvirnim sankcijama’. Jedino što treba da se uradi jeste da počnete da stavljate ljude na tu listu”, objasnio je Stano dodajuċi da proces usvajanja sankcija nije jednostavan, jer su neophodne diskusije u radnim grupama EU Savjeta i na kraju jednoglasnost svih država članica EU.
Zamjenik pomoćnika sekretara u Birou za evropska i evroazijska pitanja State departmenta Gabriel Escobar, u četvrtak, 28. oktobra, izjavio je kako „radimo sa našim evropskim partnerima na tome da budu izrečene konsekvence za sve ilegalne i destabilizujuće akcije”.
Escobar je to rekao odgovarajući na pitanje kongresmenke Ann Wagner pred Potkomitetom za spoljne poslove Predstavničkog doma na sjednici o angažmanu SAD na Zapadnom Balkanu, „šta SAD rade po pitanju secesionističkih izjava Milorada Dodika i opstrukcije rada institucija“.
EU deset godina nije aktivirala okvir za uvođenje sankcija
EU je još 21. marta 2011. godine usvojila okvir koji bi omogućio uvođenje restriktivnih mjera protiv određenih fizičkih i pravnih lica čije aktivnosti narušavaju suverenitet, teritorijalni integritet, ustavni poredak i međunarodni subjektivitet Bosne i Hercegovine(BiH).
Predviđeno je da sankcijama budu obuhvaćene i osobe koje „ozbiljno ugrožavaju sigurnosnu situaciju” ili podrivaju Dejtonsko-pariški opšti okvirni sporazum za mir i njegove anekse.
„EU nastoji da koordinira sa što više istomišljenika, što se onda izražava i u usklađivanju sa usvojenim sankcijama EU(uglavnom u slučaju pridruženih zemalja poput onih na Zapadnom Balkanu, Istočnom partnerstvu, Norveškoj, Islandu itd.) ili uz paralelno usvajanje sličnih nacionalnih sankcija od strane trećih zemalja sa kojima smo koordinirali”, naveo je Stano.
Član Predsjedništva BiH i lider Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD), najveće partije bosanskih Srba Milorad Dodik „bio bi vrlo očigledan prvi kandidat za stavljanje na listu sankcija”, u slučaju da se iskoristi postojeċi evropski režim sankcija, odnosno ako bi se države članice EU oko toga usaglasile. To je potvrdilo za RSE više evropskih zvaničnika pod uslovima anonimnosti.
Inače, ministri inostranih poslova zemalja članica EU ċe se na redovnom mjesečnom sastanku, planiranom za 15. novembar, posvetiti prilikama na Zapadnom Balkanu.
Prema nezvaničnim informacijama kojima raspolaže RSE, Njemačka insistira da na ovom sastanku stanje u Bosni i Hercegovini bude glavna tema rasprave.
Na pitanje o eventualnim sankcijama Evropske unije prema pojedincima u BiH, direktorica pri Evropskoj službi za vanjske poslove (EEAS) Angelina Eichhorst kazala je da “radimo na procesu gdje bi se mirnim sredstvima došlo do rješenja, kroz dijalog, pregovore, sjedite za stolom i prevaziđete razlike”.
“Krajnji je trenutak da svi izabrani dužnosnici sjede za stolom”, rekla je Eichhorst novinarima u Sarajevu u petak 29. oktobra.
Na šta bi se odnosile moguće sankcije EU?
Politička analitičarka Svetlana Cenić ističe da bi nove sankcije u koje bi bila uključena i EU, vjerovatno vodile u dalju izolaciju osoba koje bi se našle na listi iz BiH.
„Biće im zabranjeno putovanje u zemlje EU, neće moći imati politička viđanja. Vršiće se naravno i kontrola imovine. Može se desiti da objave imovinu koju imaju na svom području ovi raznorazni naši likovi, ovakvi kakvi su“, navodi Cenić.
Ona ističe da je i trenutno vidljiva izolacija za političare poput Dodika iz BiH.
„Ko je zvao Milorada Dodika zvanično i viđao se sa njim? Da li je on imao nekih zvaničnih poziva da posećuje i hoda po svetu? Njegove posete su se svele da i kad uspe negde da se ubaci u hodnik da ga Putin vidi, da ga Vučić zove kada neko dođe da ga vidi u Beogradu, da ide kod Vučića, Erdoana ili Orbana da viđa“, ističe Cenić.
Ona ističe da vjeruje da su i sankcije SAD otežale „poslovanje“ Dodika, koje sada „mora da obavlja preko drugih“, a ne na svoje ime.
Zanimljivo bi, kaže, bilo ispitati porijeklo Dodikove imovine.
„Čovek ima vilu na Dedinju koju mu niko nije taknuo ni pitao za poreklo imovine. Dajem samo primer. Predstavnici SAD se i dalje viđaju sa njim, a ja ću vas podstetiti, kada su uvodili sankcije SDS-u (Srpska demokratska stranka), nije bilo ni zvaničnih sastanaka godinama, čak ni sa premijerom ako je iz SDS. Ove sankcije su očigledno vrlo fleksibilne“, ističe Cenić.
Urednik magazina Buka Aleksandar Trifunović ne vjeruje da bi EU mogla uvesti sankcije za Dodika ili bilo koga ko destabilizuje situaciju BiH.
„Radi se o nezainteresovanosti EU da se uključi u proces promjena u BiH, da izabere građane ove zemlje u dijalogu za rješavanje krize, a ne da to budu isključivo političari. Donose se odluke, a boga mole da ne budu primijenjene, kao što je odluka o restriktivnim mjerama od prije 10 godina. Nikada neće ni biti primijenjena“, mišljenja je Trifunović.
Ukoliko se i uvedu sankcije, po ugledu na američke, o zabrani putovanja, Trifunović ističe da „ne vidi razloga zašto bi se iko uzbudio oko toga“.
„Ako pričamo o Miloradu Dodiku, on je praktično sav svoj ekonomski i poslovni vezao za, prije svega zemlju Bosnu i Hercegovinu, pa i Republiku Srpsku u kojoj ima potpunu kontrolu, a sa druge strane ima i dobre veze sa Srbijom, pa čak i sa Hrvatskom. Tako da njega Evropa previše i ne zanima“, zaključuje Trifunović.
Kolika je imovina Milorada Dodika?
Prema podacima Centralne izborne komisije BiH, koje je objavila u novembru 2019. godine, Milorad Dodik posjeduje stan vrijedan 80.000 maraka (40.000 evra), kao i dvije kuće. Procijenjena vrijednost prve kuće u BiH iznosi 300.000 maraka (150.000 evra).
Druga kuća nalazi se u Srbiji. Radi se o vili u luksuznom naselju Dedinje u Beogradu i njena vrijednost iznosi 1,7 miliona maraka (850.000 evra).
Dodik ima i kreditno zaduženje od blizu 900.000 maraka (oko 450.000 evra), a, kako je tada navedeno, na dva računa ima nešto više od ušteđenih 50.000 maraka (oko 25.000 evra).
Dodikova supruga pod stavkom "kooperacija zajedničkog imanja" ima iznos prihoda od 45.000 maraka (22,5 hiljada evra). Takođe posjeduje zemljište i poslovni prostor u zajedničkoj vrijednosti od 189.000 maraka (oko 95.000 evra). Ona vozi i automobil vrijedan 40.000 maraka (20.000 evra).
Dodikovo urušavanje institucija BiH
Milorad Dodik, član Predsjedništva BiH tokom oktobra više puta je najavio kako će za šest mjeseci proglasiti nezavisnost bosnaskohercegovačkog entiteta Republika Srpska, ako dotad ne budu vraćene entitetske nadležnosti.
Najavljeno je povlačenje saglasnosti RS za formiranje Oružanih snaga BiH, Visokog sudskog i tužilačkog savjeta BiH i Uprave za indirektno oporezivanje BiH.
Narodna skupština RS-a već je donijela, 20. oktobra, Zakon o lijekovima i medicinskim sredstvima koji predviđa osnivanje entitetske agencije za lijekove, što nije u skladu s Ustavom BiH, koji je dio Dejtonskog mirovnog sporazuma iz 1995. godine.
Dodik je više puta izjavljivao i da bh. entitet Republika Srpska ne prihvata imenovanje Christiana Schmidta za visokog predstavnika u BiH, niti bilo kakve njegove ovlasti.
Takođe i predstavnici iz RS od kraja jula bojkotuju rad državnih institucija iz protesta zbog Odluke o dopuni Krivičnog zakona BiH, koju je nametnuo Schmidtov prethodnik, Valentin Inzko, i kojom se zabranjuje negiranje genocida i drugih ratnih zločina.
Kakav je stav zemalja u regiji o mogućim sankcijama?
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je 23. oktobra poručio da se Srbija neće priključiti potencijalnim sankcijama protiv političkih predstavnika u bh. entitetu RS. On nije naveo o kakvim sankcijama je reč.
"Sankcije dovode do uzavrele atmosfere i domino reakcije koja nikome neće dobro doneti. Još jednom molim sve da razmisle pre takve odluke (uvođenja sankcija). Srbija se neće priključiti nikakvim sankcijama", istakao je Vučić, nakon razgovora sa članom Predsjedništva BiH Miloradom Dodikom.
stale zemlje u regiji još nisu iznijele svoje stavove hoće li podržati moguće sankcije protiv osoba koje destabilizuju situaciju u BiH.
Dodik od 2017. godine pod sankcijama SAD
Milorad Dodik se nalazi pod sankcijama SAD od 2017. godine. Dodikovo ime izlistano je na zvaničnoj internet stranici Ureda za kontrolu imovine stranaca (Office of Foreign Assets Control - OFAC) u dijelu gdje su navedene osobe kojima su Sjedinjene Američke Države uvele sankcije.
OFAC izdaje listu osoba i organizacija koje predstavljaju prijetnju i kojima se zabranjuje ulaz i poslovanje na američkoj teritoriji.
Sankcije podrazumijevaju zabranu putovanja u SAD, zamrzavanje imovine u SAD-u, ali i zamrzavanje imovine u svim zemljama koje se pridruže sankcijama.
Tadašnja Ambasadorica SAD u BiH Maureen Cormack saopštila je da su Dodiku sankcije uvedene zbog nepoštivanja odluke Ustavnog suda Bosne i Hercegovine o zabrani organizovanja referenduma.
Godinu dana kasnije, 2018. godine i Nikola Špirić, poslanik Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) u Predstavničkom domu Parlamenta Bosne i Hercegovine, stavljen je na crnu listu Sjedinjenih Država zbog umiješanosti u značajnu korupciju.
